Een prachtig uitzicht over de Kralingse Plas, een weldadig zonnetje, de Paasvakantie voor de deur: de ideale omstandigheden voor het jaarlijkse Managementboekengala, dat dit jaar op 18 april in The Boat House plaatsvond. Auteurs, klanten, recensenten, uitgevers en anderen waren in groten getale afgekomen op de jaarlijkse eredienst voor het managementboek, die voor de zestiende keer werd georganiseerd. Zoals juryvoorzitter Pierre Spaninks terecht opmerkte: de onderscheiding Managementboek van het Jaar is inmiddels uitgegroeid tot een prestigieuze prijs. Niet alleen vanwege de erkenning door een vakjury, maar ook om commerciële redenen: een nominatie is goed voor de verkoop. De meeste uitgevers plakken tegenwoordig maar al te graag een sticker op het omslag om de nominatie extra onder de aandacht te brengen.
Het thema van het Managementboekengala dit jaar: superhelden, onder David Bowie’s motto ‘We can be heroes, just for one day’. Alle aanwezigen kregen door de improvisatieacteurs van Troje en Shirkan voor één avond een andere naam toebedeeld, om bij de verschillende attracties even te kunnen proeven aan het heldendom, al was het niet eens voor een hele dag. Zoals de dichter Willem Smit schrijft in zijn gedicht ‘superheld’, dat hij vlak voor de uitreiking voordroeg:
crisis, patstelling, impasse
ik ga er schrijvend tegenaan
toverend als nooit tevoren
kan ik ieder vraagstuk aan
Zelfs het sculptuur van Riky van Lint, de trofee die bij de onderscheiding Managementboek van het Jaar hoort, was uitgedost met een kleine Superman-cape. Want daar ging het uiteindelijk om: welk van de vijf genomineerde boeken er met de bekroning vandoor zou gaan en de echte held van de avond worden.
Consultants
Dit jaar kwamen 183 boeken in aanmerking voor de titel Managementboek van het Jaar, waarvan 53 op de longlist belandden. De jury was onder de indruk van alle moeite en de zorg die auteurs en uitgevers zich ook het afgelopen kalenderjaar hebben getroost om de lezer te voorzien van een breed scala aan interessante boeken, vertelde voorzitter Pierre Spaninks. Al kon hij het niet laten enkele kanttekeningen te plaatsen. Zo was het de jury opgevallen dat het steeds vaker consultants zijn die managementboeken schrijven en dat managers uit de praktijk achterblijven. Ook viel het aanbod aan boeken vanuit de wetenschap tegen, terwijl de praktijk volgens de jury toch behoefte houdt aan kennis die langs methodologisch verantwoorde weg is verkregen. Ook had de jury meer boeken verwacht waarin grote onderwerpen uit het maatschappelijk debat worden vertaald naar de wereld van bestuur, management en organisatie. Denk aan robotisering, kunstmatige intelligentie, blockchain of de arbeidsmarkt.
Maar de jury was niet alleen kritisch: het was ook opgevallen dat auteurs, uitgevers en vormgevers steeds beter nadenken over hoe een managementboek zo kan worden vormgegeven dat de lezer erin wordt getrokken en erdoorheen wordt geleid. Slechts een enkele keer ontspoorde dat echter en kreeg de vormgeving de overhand op de inhoud. Het toenemend gebruik van Engelse titels voor Nederlandstalige boeken kon ook niet iedereen bekoren.
Pittige boeken
Eind maart maakte de jury de shortlist van vijf titels bekend. ‘Ook dit jaar was het een intensief proces met soms pijnlijke keuzes, maar het leidde wel tot een lijst waar de jury trots op was’, zei Spaninks. Om er niet zonder trots aan toe te voegen dat de jury er niet voor was teruggeschrokken een aantal ‘pittige boeken’ te nomineren. Maar alle vijf voldeden ze aan de criteria die elk jaar gelden voor de verkiezing: (praktische) relevantie, actualiteit, originaliteit, leesbaarheid, bestendigheid, onderbouwing, en verzorging. ‘Het moge duidelijk zijn dat de genomineerde titels daar alle vijf heel hoog op scoorden’, zei Spaninks.
Uiteindelijk viel de keuze – na nog meer hoofdbrekens – op Alles transactie van Chiel Liezenberg, Douwe Lycklama en Shikko Nijland. De jury was niet zuinig met loftuitingen aan het adres van de drie auteurs: het boek werd onderscheiden ‘vanwege het maatschappelijk en economisch belang van het onderwerp, vanwege de noodzaak voor eigenlijk iedere organisatie om zich daarmee te verstaan, vanwege de grondige analyse, vanwege de heldere ontwikkelrichting, vanwege de agenda die een veelheid aan stakeholders op hun verantwoordelijkheden wijst, en ondanks het feit dat het van alle beoordeelde boeken misschien wel het meest van de lezer vergt.’
‘Een geweldige aanmoediging’
Shikko Nijland moest helaas verstek laten gaan, hij gaf elders in het land een presentatie over hert gedachtengoed van het boek, maar Chiel Liezenberg en Douwe Lycklama namen de sculptuur met Superman-cape vol trots in ontvangst. Is het echt zo’n moeilijk boek? De auteurs konden wel lachen om de beschrijving van Spaninks. ‘Je moet even je tanden in het eerste hoofdstuk zetten’, erkende Lycklama. ‘Voor het betoog was het noodzakelijk om bepaalde begrippen goed te definiëren. Maar als de lezer daar doorheen is, wordt hij rijkelijk beloond.’
Lycklama vertelde trots te zijn op de prijs. ‘Vier jaar geleden zijn wij – Chiel, Shikko en ik – aan dit boek begonnen. Wij voelden – en voelen nog steeds – de sterke behoefte om de reis die wij aan het maken zijn, te delen met anderen. Alles transactie is in feite een pleidooi om anders om te gaan met alle data die wij als gevolg van de digitalisering van de wereld achterlaten. Op dit moment is het niet onder controle, er is sprake van een gigantische digitale milieuvervuiling. Daar moet iets in veranderen. Daarom moest dit boek er komen. Met onze onderneming INNOPAY hebben wij daar een oplossing voor bedacht, maar dat is niet voldoende. Wij kunnen het niet alleen. Daarom hebben wij onze ideeën op papier gezet. Dit boek is een uitnodiging om data op een andere manier door de samenleving te laten stromen.’
De hoeveelheid data die wij achterlaten is enorm: van bellen en chatten tot elektronisch betalen en sociale media, zowel zakelijk als in privé hangt alles van interacties en transacties aan elkaar. En dat bepaalt in feite hoe wij als mensen met elkaar omgaan, zei Lycklama. ‘Zonder er verder over na te denken, laten wij een gigantisch digitaal spoor na bij grote platforms als Facebook en Google, waar we verder geen enkele controle meer over hebben. Dat is eigenlijk heel vreemd. De digitalisering die wij meemaken is leuk, maar lang niet iedereen heeft in de gaten wat er achter de schermen gebeurt. Enerzijds hebben we te maken met enorme fragmentatie, zeker op het gebied van de digitale infrastructuur, anderzijds laten we alles over aan een paar megaplatforms.’ Dat de jury ervoor heeft gekozen hun boek te bekronen, is een bevestiging dat hij en zijn collega’s op de goede weg zijn, zegt Lycklama. ‘De jury vindt het kennelijk belangrijk dat dit gedachtengoed uitgedragen wordt. Deze prijs is een geweldige aanmoediging om door te gaan op het pad dat wij zijn ingeslagen.’
Solid body of knowledge
Voor INNOPAY, de onderneming van Liezenberg, Lycklama en Nijland, is de prijs een welkome steun in de rug, vertelde Chiel Liezenberg. Met INNOPAY manifesteren de drie auteurs zich als innovatie-expert in betalingen, digitale identiteit en e-business. ‘Nederland is natuurlijk een relatief kleine markt. We zijn ook in andere landen actief, zoals Australië, waar wij betrokken zijn bij de ontwikkeling van een digitale identiteit voor alle burgers, en in Zwitserland. Deze prijs zal goed zijn voor de aandacht voor het boek in andere landen. De Engelse editie staat al in de steigers, al weten we nog niet zeker in welke vorm we die gaan uitbrengen. We hebben er nog even over gedacht gewoon een pdf online te zetten, zodat iedereen kennis kan neen van onze ideeën. Maar waarschijnlijk brengen we eerst een e-book uit. Ons doel is dat het zo breed mogelijk verspreid wordt, omdat wij van mening zijn dat mensen beter moeten begrijpen waar digitalisering toe leidt. Want in feite is het op dit moment een rotzooi.’
Bij een e-book zal er wel iets verloren gaan, want Alles transactie behoorde zonder twijfel tot de mooiste genomineerde boeken, en was zeker het boek met de meest gedurfde vormgeving. ‘Ik had het concept van de vormgeving snel te pakken’, vertelde Liezenberg op de avond van de uitreiking. ‘Het moest een solid body of knowledge worden, één blok kennis met een strik eromheen. Dat hebben de vormgevers schitterend gedaan: de titel als strik, die om het hele boek heenloopt. De kennis moest er ook een beetje doorheen schijnen, dus een aantal belangrijke stellingen zijn in zwart op zwart op het omslag gezet. De ontwerpers van Lava hebben dat echt schitterend gedaan, zij hebben fantastisch werk geleverd.’
Ze moesten uiteindelijk een kleine concessie doen: een sticker op het omslag met de volledige titel. ‘De uitgever vertelde ons dat het prachtig is als je het boek in je handen hebt, dan kun je precies zien wat het idee is. Maar voor een online boekhandel – zoals Managementboek.nl – is het inderdaad minder handig: je kunt de titel in de oorspronkelijke vormgeving niet in een keer zien. Ach, met die sticker is het ook goed.’ Los van de prachtige vormgeving heeft het binnenwerk nog een aangename verrassing in petto: de illustraties van de Italiaan Francesco Zorzi. ‘Hij heeft echt waanzinnig goed werk geleverd. Ik wilde dat het een contrast zou vormen met de digitale wereld, en dat het er heel authentiek uit zou zien. Hij heeft alles met de hand gedaan, echt heel mooi. Al die aspecten samen maken het echt een geweldig boek. Toen ik het voor het eerst in handen had, dacht ik: dit klopt gewoon.’
Voor een breed publiek
Voor de uitgever, LannooCampus, is Managementboek van het Jaar natuurlijk ook een belangrijke prijs. De Vlaamse tak van de uitgeverij is al verschillende keren in de prijzen gevallen, voor de Amsterdamse tak was het de eerste keer. Léonie Kroos, senior uitgever bij LannooCampus, was opgetogen. ‘Ik had natuurlijk gehoopt dat het op de shortlist zou komen, maar ik had het niet verwacht. Toch is het wel terecht. Het is voor een veel breder publiek geschikt dan de titel doet vermoeden, het is zeker niet alleen voor de fintechs. Data-sharing is een onderwerp dat alle sectoren raakt, en in toenemende mate.’
Kroos heeft het boek niet zelf binnengehaald bij de uitgeverij, vertelde ze. ‘Ik moet eerlijk zijn: dat is de verdienste van mijn voorganger, Nicole van Hoorn. En redacteur Marije Roefs heeft er het hardst aan gewerkt. Dat neemt niet weg dat ik hartstikke trots ben. Het is geen doorsnee boek, met het zwarte omslag. Daar hebben we een risico mee genomen. Maar het loopt tot nu toe boven verwachting goed. Alles transactie is in december verschenen en heeft toen al ruim twee weken op de eerste plaats in de top-100 van Managementboek gestaan, dus de bekroning komt niet uit de lucht vallen. De prijs geeft mij bovendien moed: het laat zien dat je deze onderscheiding ook kunt krijgen als je een relatief moeilijk boek uitbrengt. En dat vind ik wel een steun in de rug.’
Over Hans van der Klis
Hans van der Klis is freelance journalist. Hij schrijft regelmatig artikelen voor Managementboek.
