President Obama is boos op de bankiers op Wall Street. Niet zonder reden. Terwijl de federale overheid in twee ronden meer dan duizend miljard in de financiële wereld heeft gepompt om grote financiële instituten als Merrill Lynch, Bank of America en Citigroup overeind te houden, maakte afgelopen woensdag Thomas Dinapoli, hoofdboekhouder van de staat New York, bekend dat er over 2008 op Wall Street doodleuk 18,4 miljard dollar aan bonussen is uitgekeerd. Weliswaar 44 procent minder dan het jaar daarvoor, maar het maakt 2008 nog altijd het op vijf na vruchtbaarste jaar voor de ‘investment bankers’ ooit.
Vooral de 4 à 5 miljard die is uitgekeerd bij Merrill Lynch baart opzien. De uitkeringen hebben plaatsgevonden nog nadat de bank werd overgenomen door Bank of America, dat onlangs voor de tweede keer staatssteun heeft aangevraagd om nota bene de nieuwe dochter overeind te kunnen houden.
Volgens Adjiedj Bakas - auteur van het boek The Future of Finance - moet het bonussysteem dat alleen kortetermijndenken stimuleert, afgeschaft worden. "Maar dat lukt pas als men in de branche beseft dat het huidige systeem echt niet meer van deze tijd is. De crisis moet daarvoor eerst nog verder verergeren en de publieke verontwaardiging moet toenemen. En er moeten nieuwe banken komen. Vroeger veranderde de consument eerder van geliefde dan van bank, dat is nu voorbij. Virgin heeft al een bankvergunning, en wat als Apple straks een bank start die zonder bonussen werkt en de trouwe Apple-tribe normale bankdiensten levert? Dan zijn banken snel klanten kwijt. Waar zouden bonussen dan nog op gebaseerd moeten zijn?"
Volgens Bakas zullen klanten en de tijdelijk aan zet zijnde staat een soberder bonussysteem afdwingen. "Wall Street en de Londense City zijn de afgelopen decennia op een andere planeet terecht gekomen. Maar ze komen straks wel weer met de voetjes op aarde. Het beloningssysteem zal soberder worden. En na verloop van tijd bouwt het zich weer op. Over 30 jaar hebben we weer een dergelijke crisis." Toch is Bakas geen verklaard tegenstander van bonussen geworden. "Prestatiebeloning an sich is niet slecht, mits volledig transparant en niet alleen op de korte termijn gericht."
Bondsbestuurder Gerwin van der Lei, voor de bankenwereld verantwoordelijk bij vakbond De Unie, is het met Bakas eens. "Dat er nu verontwaardiging is over die bonussen is logisch. Die zijn ook niet te verdedigen. Maar het feit dat ze zo hoog zijn, heeft die banken niet kapot gemaakt; het feit dat ze verdiend worden met het bereiken van kortetermijndoelen wel."
In die zin is de situatie in de Nederlandse bankenwereld volgens Van der Lei net zo erg als in de VS. Ook hier worden topmanagers met geld verleid om onverantwoorde risico’s te nemen. "Zolang dat goed ging, hoorde je er niemand over. Maar hoewel de bedragen hier lager zijn, is het systeem precies hetzelfde."
Van der Lei wil wel graag even een onderscheid maken tussen de bonussen voor het middenkader waarover hij onderhandelt met de banken, en die voor topmanagers die door de markt worden ingegeven. "Op die laatste hebben wij als bond geen enkele invloed. Maar ik zie geen reden om aan de hoogte van de gemiddeld 15 procent bonus die gewone bankwerknemers krijgen, te gaan sleutelen."
Ook Van de Lei wijst bonussen niet categorisch af. "Als de doelen die daaraan verbonden zijn, meer op de lange termijn en op duurzaamheid gericht zijn, dan kunnen bonussen nog altijd een goed instrument vormen."
Over de vraag of hij op korte termijn een aanpassing van die grondslagen verwacht, is Van der Lei minder optimistisch dan Bakas. "Die discussie wordt momenteel op een heleboel plaatsen gevoerd. Maar één ding weet ik wel: hoewel de Nederlandse overheid eind vorig jaar hard heeft geroepen dat er internationale afspraken moeten komen om exorbitante bonussen tegen te gaan, heeft de politiek daar nog altijd niets over te zeggen."
Over Pierre de Winter
Pierre de Winter is freelance journalist.
