Op werkdagen voor 23:00 besteld, morgen in huis Gratis verzending vanaf €20

Recensie

Gazprom-land

Op de cover van de Nederlandse editie van Gazprom staat een cartoon van de Russische president Vladimir Poetin, nonchalant leunend op een pijpleiding. In zijn handen houdt hij het wiel waarmee de gastoevoer wordt gereguleerd. Op de cover van de Russische editie prijkt dezelfde cartoon, met één belangrijk verschil: het gezicht van Poetin is onherkenbaar gemaakt.

Rob Hartgers | 10 november 2008 | 3-5 minuten leestijd

Dit staaltje zelfcensuur van de Russische uitgever onderstreept de woorden van de auteurs in het voorwoord: kritisch schrijven over Gazprom is in Rusland niet zonder risico. De reactie van Jeltsins voormalige vice-premier Jegor Gajdar, nadat Zygar en Panjoesjkin hem verteld hebben een boek te schrijven over Gazprom, is veelzeggend: ‘Waar is dat nu voor nodig? Jullie ondertekenen een doodvonnis!’

Gazprom is het grootste aardgasbedrijf op aarde, en met een beurswaarde van bijna 350 miljard dollar de grootste Russische corporatie. Samen met staatsoliemaatschappij Rosneft is Gazprom de kurk waar de Russische economie op drijft. Zygar en Panjoesjkin gaan nog een stap verder: volgens hen is het maar de vraag of de Russische staat (die meer dan de helft van de aandelen in het bedrijf bezit) Gazprom bestuurt, of andersom. Sterker nog: het is onduidelijk waar Gazprom ophoudt en de Russische staat begint. In een van de beste hoofdstukken van het boek beschrijven ze Gazprom als een land, een economische supermacht die zich met zijn infrastructuur van pijpleidingen uitstrekt tot in de verste hoeken van het voormalige Sovjetrijk, en nog veel verder: een groot deel van Europa is afhankelijk van het Russische gas (45 procent van het Duitse gas wordt bijvoorbeeld geleverd door Gazprom). De gasreus heeft een eigen zwaarbewapende veiligheidsdienst, een eigen luchtvaartmaatschappij, eigen media, en eigen gezondheidszorg. In Sint Peterburg bouwt het aan Gazprom City, een reeks megalomane wolkenkrabbers die het historische centrum van de stad letterlijk in de schaduw zetten.

Panjoesjkin en Zygar beschrijven nauwgezet de geschiedenis van Gazprom, vanaf het moment waarop de Sovjetminister van aardgas Viktor Tsjernomyrdin zijn ministerie begin jaren negentig omvormde tot het concern Gazprom, tot aan het huidige, door Poetin en zijn vazallen gedomineerde conglomeraat van gas- en energiebedrijven. In die geschiedenis passeren erg veel namen en groeperingen de revue. Soms wat te veel, waardoor je als lezer moeite hebt om de draad vast te houden. Een constante is de strijd om het bestuur van Gazprom. Midden jaren negentig leken de oligarchen Boris Berezovski en Vladimir Goesinski die strijd te winnen. Een kleine kliek van Gazprom-bestuurders wist zich schandalig te verrijken door op grote schaal aandelen te kapen en te verdelen onder vrienden en familieleden. Gazprom-bestuurder Rem Vjachirev gaf zijn jonge medewerkers graag goede raad: ‘Steel in het begin voor Gazprom, en daarna voor jezelf.’

Aan deze wilde periode komt een eind als Poetin president wordt. In rap tempo wordt de oude kliek van Gazprom vervangen door jonge managers, die geen besluit nemen zonder op zijn minst de impliciete goedkeuring van Poetin. Goesinski verdwijnt korte tijd in de gevangenis en Berezovski gaat in ballingschap. Poetins kennis Aleksej Miller wordt hoofd van Gazprom, de huidige president Dimitri Medvedev voorzitter van de raad van bestuur. In 2003 wordt Gazprom officieel een staatsmaatschappij.

In de handen van Poetin wordt het Russische gas een geopolitiek wapen. Met zijn hand op de gaskraan doet Poetin zijn invloed gelden in de voormalige Sovjetrepublieken en -vazalstaten die van de Gazprom-leveranties afhankelijk zijn. De Wit-Russische dictator Loekasjenko krijgt in ruil voor zijn loyaliteit zijn gas voor een kwart van de prijs. Als in 2004 in Oekraine niet Gazprom-kandidaat Janoekovitsj, maar oppositieleider Joestsjenko de verkiezingen wint, ontstaat al snel een conflict over gasleveringen. Begin dit jaar draaide Gazprom de kraan zelfs bijna dicht. Ook buitenlandse bedrijven worden door Gazprom niet ongemoeid gelaten. Shell moet onder druk van de Russische staat toestaan dat Gazprom een aandeel van 50 procent krijgt in de exploitatie van het gasolieproject Sachalin-2. Tandenknarsend bedankt Shell-baas Jeroen van der Veer Poetin voor die geweldige kans.

Rusland en Gazprom zijn communicerende vaten, schrijven Pankjoesjkin en Zygar. Dat kan nadelig uitpakken voor Rusland. In een interview met NRC Handelsblad stelt de invloedrijke Russische politicologe Lillia Sjevtsova dat de gigantische inflatie waar Rusland momenteel onder gebukt gaat (officieel 10 procent, in werkelijkheid veel hoger) een direct resultaat is van de monopolisering van de Russische economie door giganten als Gazprom en Rosneft. Daar komt bij dat Gazprom torenhoge schulden heeft in het buitenland, schulden die binnenkort deels moeten worden geherfinancierd. Dat kan een groot probleem worden – voor Gazprom, en dus ook voor Poetin en uiteindelijk voor Rusland.

Over Rob Hartgers

Rob Hartgers is freelance journalist.

Deel dit artikel

Wat vond u van dit artikel?

0
0

Boek bij dit artikel

Valeri Panjoesjkin, Michail Zygar
Gazprom

Populaire producten

    Personen

      Trefwoorden