Voer voor dooie pieren Kets de Vries is niet zozeer geïnteresseerd in de manier waarop organisaties functioneren, maar veeleer in de reden waarom ze zo functioneren als ze functioneren. In de lijn van de psychoanalytische traditie verzet hij zich tegen het beeld van organisaties als logische, betrouwbare en redelijke systemen. Zijn voornaamste kritiek is dat veel theorieën over organisaties zijn ontwikkeld in de serene rust van de studeerkamer, ver weg van elke realiteit. Aldus is een beeld ontstaan als ware organisaties rationeel functionerende entiteiten. Kets de Vries probeert dit hardnekkige misverstand weg te nemen door een beeld te schetsen van het 'innerlijke theater' van de belangrijkste leidinggevenden in een organisatie. En dan blijkt dat van die rationaliteit weinig overblijft. De titel van het boek liet ook bijna geen andere conclusie toe en in de diverse essays wordt dit beeld verder verfijnd, af en toe met een flinke cynische ondertoon. Zo spreekt Kets de Vries over 'de epidemie', waar hij schrijft over fusies en overnames. Hoewel in de media vaak rationele economische argumenten worden genoemd voor het aangaan van fusies, stelt Kets de Vries hier een aantal minder vaak genoemde motieven tegenover. Zo zijn veel leidinggevenden volgens hem een 'stelletje angsthazen' en proberen zij via fusies de situatie in bedwang te houden. Ook verveling kan een belangrijk motief zijn om een fusie aan te gaan, of spannender nog, een overname doen. Kets de Vries zou wel eens dichter bij de waarheid kunnen zitten dan veel van zijn (rationele) toehoorders geneigd zijn aan te nemen. En dit essay is niet het enige waarin een effectieve aanval wordt ondernomen op al te veel rationaliteit. Met zijn observaties zal Kets de Vries dan ook een groot deel van zijn potentiële doelgroep tegen zich in het harnas jagen. Vooral die mensen raad ik aan dit boek gedurende een aantal weken op het nachtkastje te leggen en er voor het slapen gaan af en toe een essay uit te lezen. Wellicht komen zij op die manier tot de ontdekking dat zij in net zo'n bedrijf werken als 'Dooie Pieren NV', directeuren ook depressies kunnen hebben, workaholics niet noodzakelijkerwijs gelukkiger zijn, en dat een tikkeltje gekte in organisaties zo slecht nog niet is. Maar belangrijker dan deze observaties, die bij vlagen zeer geinig zijn geschreven, zijn de dieperliggende oorzaken ervan. Want zonder hiervoor een x-stappen-model te presenteren laat Kets de Vries zien wat er achter de rationele façade voor de buitenwereld schuilt en geeft hij managers op die wijze impliciet aanwijzingen hoe zij hun eigen bedrijfsdetective kunnen worden. In gewoon Nederlands leert Kets de Vries zijn lezers verder kijken dan hun neus lang is. Zij moeten leren de diepere betekenis van handelingen te doorgronden en gaan beseffen dat zij vaak in problemen raken door onbewuste processen die ze niet zien, laat staan begrijpen. Dat is wellicht een wat sombere conclusie, maar dat doet geen afbreuk aan de juistheid ervan.
Over Kees Visser
Kees Visser studeerde van 1988-1994 Bedrijfskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen en startte in 1995 met zijn studiegenoot Philip van Coevorden Managementboek.nl.
