Da’s gek uit 2024 is een volledig herziene editie van de oorspronkelijke uitgave uit 2018. Of er iets is hergebruikt kan ik niet zeggen, ik las de 2018 uitgave niet. Wat ik wel zag waren een aantal stukken die ik herkende uit haar eerdere boeken of uit haar recente columns. Met een stukje extra duiding, en gekoppeld aan vergelijkbare situaties, dus toch weer nieuw. En voor diegenen die niet alles lezen wat Braun schrijft, zijn álle 25 verhalen verrassend. Bij elk verhaal hoort een stukje antropologische theorie, en vragen ter reflectie, zowel persoonlijk als op het werk.
Wat trek jij aan op het strand?
Zo is er het plaatje van 3 vrouwen op het strand. Een dame met een burkini. Da’s gek, zo ingepakt, en voor mij met de associatie vrouwenonderdrukking. Een dame met een facekini: een latex bivakmuts. Da’s gek, maar voor haar perfect om haar gezicht mooi wit te houden, in Azië een schoonheidsideaal. Da’s gek, ik zit juist in de zon om lekker bruin te worden. En dan een dame in een ieniemienie-bikini. In het Westen normaal (voor mij iets minder, het wordt me té ieniemienie), in andere culturen niet. In ieder geval past elke outfit bij de cultuur van betreffende vrouw, en vinden we elkaar best gek.
Braun legt bij dit strandvoorbeeld uit dat cultuur het dagelijks leven makkelijk maakt, je hoeft niet lang na te denken over wat je aan moet trekken, naar kantoor, naar de markt, naar het strand. Wat wél gek is, is dat we met geweld reageren op de cultuur van anderen. Of ze uitlachen, óók erg. Of respectloos behandelen, óók erg. De antropologische theorie gaat in op cultureel relativisme en absolutisme. Bij cultureel relativisme zijn álle culturele overtuigingen (over bijvoorbeeld lichamelijkheid, seksualiteit) gelijkwaardig en (dus) prima, binnen de eigen context. Bij cultureel absolutisme heb je juist een hele sterke mening over goed en normaal. Vrouwenonderdrukking wijs je af, ook al past het in iemands cultuur. Of je zit tussen de twee uitersten in: vrouwenonderdrukking nou oké, maar vrouwenbesnijdenis gaat echt te ver.
Zijn jouw normen en waarden onderhandelbaar?
De reflectievragen (‘doormijmeren’) gaan in dit voorbeeld over hoe tolerant je bent, in hoeverre je normen en waarden onderhandelbaar zijn en welke helemaal niet. En over diversiteit en inclusie op het werk: zijn er mensen die ‘echt gek’ zijn of buiten de boot vallen? Met zo'n voorbeeld kun je daar een prima discussie over voeren!
Andere verhalen binnen dit deel ‘in de wereld’ gaan over fysiek én psychisch ziek en gezond zijn, over voodoo, rollen en stemmen die voor verschillende perspectieven staan, over dromen en visioenen, over betekenis geven aan je leven, tegenslag aanvaarden en afscheid nemen. Prachtig!
Het volgende deel gaat over de relaties tussen mensen, waaronder huwelijken. Heerlijk dat ene zinnetje daarin over de polygame Masai. Of de vrouwen niet jaloers op elkaar waren? De vrouwen waren stomverbaasd. ‘Stel je voor dat je al dat werk in het huishouden in je eentje moest doen! Dat zou helemaal niet gaan!’ Mooi perspectief.
Gek in de zorg
Na ‘Gek in organisaties’ (waarin ook de ‘rat-race’ en de impact daarvan op onze jeugd wordt behandeld), komt ‘Gek in de zorg’, ik denk geïnspireerd door Esther van Fenema, met wie Braun veel samenwerkt. Hierin actuele onderwerpen over dementie, de rigiditeit van de DSM (een diagnose handboek uit de VS) en thuiszorg. De focus ligt op het omgaan met ‘gek’, en ik vond het bepaald confronterend. Zo ook het verhaal over psychoses, die je kunt accepteren en zelfs waarderen (denk aan de sjamanen bij sommige volkeren) of met medicijnen en andere middelen proberen tegen te gaan (denk aan psychotische patiënten opsluiten). ‘Gek’ zijn is ook een contextprobleem.
Bubbel-polygaam worden
Het boek eindigt met 'Gek is geweldig', waarin o.a. neurodivergentie en de ‘dwarsliggers’, de Harry’s dus, verhalen hebben. Hier vinden we dan ook het verhaal dat hoort bij radicaal realisme. Het gaat over afstand nemen, kijken wat er feitelijk is, en begrijpen dat ons brein 'anders zijn' afwijst, onder invloed van de spiegelneuronen. En dat niet verdoezelen, maar uitspreken: ‘Dat is grappig (of gek, of eng), dat heb ik nog nooit gezien.’ En vandaaruit zoeken naar overeenkomsten, empathie tonen, en ‘anders zijn’ accepteren. Dat is te trainen, door bijvoorbeeld veel andere culturen in het buitenland én veel andere sociale omgevingen binnen Nederland te bezoeken. Meerdere bubbels te leren kennen: bubbel-polygaam te worden. De antropologische leerpunten hierbij gaan over identiteit.
Op een andere manier kijken
Wat me aan dit boek opviel is dat het minder gaat over leren van andere culturen dan Brauns Tribe-boeken, en meer over het omgaan met ‘gekke’ mensen, en op een andere manier kijken naar onze normen en de rigiditeit van veel van onze processen. Het deel over de zorg vond ik erg interessant, en ik merkte dat ik al een beetje voorbereid was door eerdere hoofdstukken met buitenlandse culturen, dat er al wat nuance en empathie ingeslepen was, waardoor ik anders naar het omgaan met dementie en psychoses keek. Slim gedaan.
Minder corporate, meer maatschappelijk
Da’s gek is ook meer een filosofisch boek, met ‘doormijmer’-suggesties en niet zozeer een veranderaanpak zoals in de Tribe-boeken. Het is minder corporate en meer maatschappelijk. Dat maakt het ook geschikt voor een veel grotere doelgroep. Wat zeg ik? Voor iedereen!
Ook opvallend aan dit boek is dat er meer persoonlijke meningen van Braun naar voren komen. Hoe verrukt ze was over haar onboarding in de Thaise commune, geheel gestoeld op Big Data. Hoe ze een lans breekt voor de bejaardenhuizen, die best betaalbaar zijn als je naar de (sociale) kosten van de alternatieven kijkt.
Da’s gek is, zoals haar eerdere boeken, mooi uitgevoerd met zwaar papier, fraaie groene steunkleur en natuurlijk mooie of betekenisvolle foto’s. Er is een mooie balans gevonden tussen voorbeelden en verklarende theorie. Maar ook tussen extreme cultuurverschillen (polygamie bijvoorbeeld) en ‘gekke’ zaken waar we dagelijks me te maken hebben, zoals neurodivergentie, of gewoon verschillen in karakter. Hier kun je nog lang over doormijmeren. En dat is ook wel nodig, in deze gepolariseerde wereld. Braun heeft een goed moment gekozen om ons op te roepen uit onze bubbel te komen, en afwijkingen van onze normen te accepteren.
Over Elly Stroo Cloeck
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
