Stikstof

Voorwoord 9
– Carola Schouten

Inleiding 11
Een landelijke stikstofcrisis 11
– Jan Willem Erisman & Wim de Vries

1. Steeds meer stikstof 15
1.1 Hoe is het zover gekomen? De geschiedenis van stikstof in een notendop 15
– Jan Willem Erisman & Wim de Vries
1.2 ‘Stikken in de stikstof’ 20
– Jos van den Broek
1.3 De mens verspreidt veel reactieve stikstof 25
– Jan Willem Erisman
1.4 Een kwestie van meten en rekenen 31
– Roy Wichink Kruit
1.5 Ammoniak van landbouw, stikstofoxiden van verkeer 36
– Margreet van Zanten
Kader Bijdrage vliegverkeer aan stikstofdepositie is gering 38
– Jan Willem Erisman
Kader Het ammoniakgat: de emissies onderschat 41
– Jan Willem Erisman
Interview Marjolein Demmers, Natuur & Milieu 43

2. Stikstofeffecten 45
2.1 Stikstof: een veelkoppig monster 45
– Wim de Vries
2.2 De stikstofkringloop 48
– Wim de Vries & Jan Willem Erisman
2.3 De gevolgen van te veel stikstof voor het bodemleven 52
– Franciska de Vries, Matty Berg & Albert Tietema
2.4 De sluipende effecten van stikstofdepositie op de flora 55
– Roland Bobbink
2.5 De gevolgen van stikstofdepositie voor de fauna 61
– Arnold van den Burg & Michiel Wallis de Vries Kader Stikstofindicator voor vlinders 63
– Arnold van den Burg & Michiel Wallis de Vries
2.6 Ammoniak schadelijker voor natuur, stikstofoxiden voor gezondheid 65
– Wim de Vries & Jan Willem Erisman
Interview Maxime Verhagen, Bouwend Nederland 67
2.7 Kritische depositiewaarden, natuurschade en natuurherstel 69
– Wim de Vries, Roland Bobbink & Han van Dobben
2.8 Stikstof in de zoete binnenwateren: winnaars en verliezers 74
– Emiel Brouwer
2.9 Fytoplankton: van stikstof naar gifstof 77
– Dedmer van de Waal
2.10 Hoe gezonde wateren stikstof verwijderen 79
– Sven Teurlincx & Annelies Veraart
2.11 Minder stikstof, wel zo gezond 82
– Onno van Schayck
2.12 Stikstofuitstoot beïnvloedt het klimaat 86
– Wim de Vries
Stikstofweetjes 91
Interview Natasja Oerlemans, Wereld Natuur Fonds (WWF-NL) 93

3. Stikstofaanpak 95
3.1 Stevige reductie stikstofemissie noodzakelijk 95
– Wim de Vries & Jan Willem Erisman
3.2 Waar kun je de stikstofuitstoot het best verminderen? 99
– Jan Willem Erisman & Ton Brouwer
3.3 Hoe emissies van ammoniak en stikstofoxiden te beperken 102
– Gerard Migchels & Wim de Vries
3.4 De directe en indirecte kosten en baten van stikstof 105
– Hans van Grinsven
3.5 Heide en bos knappen nog niet op van herstelmaatregelen 110
– Henk Siepel
Interview Teo Wams, Natuurmonumenten 113

4. Stikstofbeleid 115
4.1 Het stikstofbeleid vanaf1970 115
– Jan Willem Erisman & Wim de Vries
4.2 Hoe de overheid voor de muziek uitliep 119
– Ralph Frins
4.3 Rechter grijpt in – pas op de plaats voor stikstof 123
– Floor Fleurke
4.4 Buurlanden gaan anders om met het stikstofprobleem 126
– Wim de Vries & Hans Kros
4.5 Beloning van boeren voor maatschappelijke diensten 129
– Jan Willem Erisman, Anne van Doorn & Wim de Vries
Kader Wat kunt u doen? 133
– Jan Willem Erisman
4.6 De stikstofcrisis ligt nog lang niet achter ons 135
– Jan Willem Erisman & Wim de Vries
Interview Sjaak van der Tak, LTO Nederland 137

Nawoord 141
– Jan Willem Erisman & Wim de Vries

Auteurs 145
Bronnen 147
Register 152