Veel boerenbedrijven zien hun toekomst verdwijnen door de stikstofaanpak van de overheid. Het ongenoegen bij de boeren leidde in 2022 tot veel en heftig protest. Er kwamen zelfs wegblokkades. Dat het zover kon komen, had een duidelijke oorzaak. Men voelde zich niet gehoord, niet gezien en ongelijk behandeld. Er was veel begrip en empathie voor de acties van de boeren. Velen begrepen de onvrede en velen deelden die ook.
En de Groningers...
Hetzelfde zien we bij de Groningers. Het winnen van aardgas uit de Groningse bodem was decennialang heel normaal. De BV Nederland profiteerde er goed van. Nu de huizen daar ten gevolge van de gaswinning verzakken, geeft de overheid echter niet thuis. Veel Groningers zijn daardoor gefrustreerd en verdrietig. Extra pijnlijk is dat van de 428 miljard aan baten de afgelopen zestig jaar slechts een schamele 1 procent naar de Groningers zelf is gegaan.
Wat doet de overheid toch verkeerd?
De politiek ziet en hoort mij niet
Jezelf redden, schaalvergrotingen en overheidsdiensten privatiseren bepaalden de politieke agenda. Het heeft geleid tot een afstandelijke overheid. De overheid is uit de dorpen en wijken vertrokken. De dorpsagent, de buurtwinkel, de bibliotheek en de basisschool zijn verdwenen, buslijnen zijn geschrapt. Verenigingen kunnen geen rekening bij de bank openen omdat die het te druk heeft met witwasonderzoeken. De burger is een klant voor de overheid. Vertrouwen is ingeruild voor elkaar aansprakelijk stellen en controle. Papierwerk, contracten, controle en toezicht bepalen nu de relatie tussen de overheid en de burger, in plaats van het goede gesprek. Filosoof Max Weber zou deze ontwikkeling het onttoveren van de samenleving noemen: ratio boven magie, geloof en gevoel.
Basisbehoeften
De gewone burger voelt zich steeds meer alleen staan. Vooral buiten de Randstad voelen mensen zich steeds meer in de steek gelaten door Den Haag. Deze onvrede is gevaarlijk voor de stabiliteit van de democratie. De ‘koude, economische overheidsfilosofie’ voorziet niet in onze oude, psychologische basisbehoeften aan veiligheid, verbondenheid en waardering. Burgers willen erbij horen, niet alleen staan, een gelijkwaardige behandeling krijgen, gehoord en gezien worden.
Overheid negeert contact
De mens heeft miljoenen jaren op de Afrikaanse Savanne in kleine groepen geleefd. De machtsafstand binnen de groep bleef gering, omdat intensief samenwerken nodig was.
Daar is onze democratie als het ware geboren. Nog steeds hechten we daarom sterk aan veiligheid, verbondenheid, waardering, autonomie, spontaniteit en duidelijke grenzen.
Psychologisch DNA
Geen wonder dat door dit miljoenen jaar oude psychologische DNA burgers (on)bewust op zoek zijn naar een overheid die in houding en gedrag:
- stabiel en betrouwbaar is;
- fysiek nabij is (met benaderbare politici én lokale voorzieningen);
- een consistente gedragslijn in haar besluitvorming laat zien;
- ons beschermt tegen gevaren en rampen;
- duidelijkheid creëert en richting geeft;
- zorgzaam is en rekening houdt met kwetsbare mensen;
- empathie toont;
- open en transparant is;
- ongelijkheid zonder toegevoegde waarde vermijdt;
- betrokkenheid aanmoedigt en leiderschap deelt;
- burgers erkent en hoort;
- ruimte geeft aan ieder individu;
- heldere grenzen (wetten) hanteert en onnodige bureaucratie vermijdt.
Burgers zijn bereid een deel van hun vrijheid af te staan aan bestuurders en politici als die rekening houden met ons oude psychologische DNA. Het lijkt erop dat de overheid dit oudste sociale contract met haar burgers moet gaan afstoffen.
Maatschappelijke piramide op de kop
Wat nodig is, is een omkering in ons denken over de democratie. De maatschappelijke piramide moet op zijn kop. De machtsafstand tussen de overheid en haar burgers moet kleiner worden. Intensief met elkaar samenwerken, steun bieden en een veilige arm om de mensen heen slaan, is de bewezen evolutionaire formule hiervoor.
Met ons boek willen wij (Leon Schaepkens, Stan van de Laar en Harrie Timmermans) politiek en bestuurlijk Nederland oplossingen aanreiken om het vertrouwen van de burgers terug te winnen. Zie mij, hoor mij! leert je:
- Hoe jouw gedrag als politicus of bestuurder kan zorgen voor veiligheid, verbondenheid en waardering bij burgers.
- Waarom toepassing van de gelijkheidsformule direct tot verbinding in de samenleving leidt.
- Hoe je met kennis van onze psychologische basisbehoeften een andere samenleving creëert en de democratie in een volgende fase brengt.
- Hoe je als politieke partij weer het verschil kunt maken.
- Welke organisatie het best past bij een andere bestuurscultuur.
Met Zie mij, hoor mij! luiden we een nieuwe fase van onze democratie in!
Over Leon Schaepkens
Leon Schaepkens studeerde economie, bestuurskunde, rechten & psychologie. Hij is specialist arbeid, organisatie en gezondheid. Daarnaast is hij therapeut en toezichthouder. Hij adviseert en begeleidt organisaties, teams, bestuurders en managers in Nederland en België zodat zij gezond en met werkplezier hun doelen realiseren. Succesvolle leiders voorzien in deze basisbehoeften.
Over Harrie Timmermans
Harrie Timmermans studeerde rechten en is gemeentesecretaris van Heusden en coördinerend gemeentesecretaris voor de Veiligheidsregio Brabant-Noord. Daarnaast vervult hij de rol van toezichthouder. Hij is uitgeroepen tot Rijnlander van het jaar 2023.
Over Stan van de Laar
Stan van de Laar studeerde bestuurskunde en bedrijfskunde en deed promotieonderzoek naar het succes en falen van samenwerkende gemeenten. Als adviseur richt hij zich op vraagstukken rondom organisatieontwerp en -ontwikkeling, samenwerking, fusie en leiderschap bij de lokale overheid.
