‘Die combinatie van hiërarchie en veel zelf laten doen zie je bijna nooit in het bedrijfsleven. Er zijn drie zaken die een rol spelen in de maffia: de opdracht, de doorlooptijd en het eindresultaat. Hoe ze het verder regelen is aan de uitvoerder. Moeilijker dan dat hoeft het niet te zijn. ’ Aan het woord is Jan-Joost Kroon auteur van Van capo tot ceo - Leerzame inzichten van de Italiaanse maffia. Het consultancy bedrijfsmodel is gericht op langdurige relaties, met steeds meer ingangen. En het ‘kopiëren’ van werk. Advies dat gebruikt is bij één organisatie kan worden ingezet bij een ander. Soms doordat het consultancybedrijf begon vanuit het advies over één dominant bedrijfsmodel, zoals de Boston Consultancy Group. Soms omdat ze dominant kunnen zijn in één bedrijfstak. Het BCG-matrix, dat in essentie bedrijven helpt strategisch inzicht te krijgen in hun productportfolio en keuzes te maken hoe hier zo goed mogelijk rendement mee te verkrijgen, bleek toepasbaar op vele bedrijfstakken.
Slim kennismanagement
Grote IT-consultancy bedrijven ondersteunen vanuit één basisfilosofie en kennis- en ervaringsbasis soms honderden klanten tegelijkertijd. Denk aan Microsoft, SAP, Oracle ed. Slim kennismanagement maakt deze bedrijven veel slagvaardiger in het opdoen van kennis en distribueren daarvan dan hun klanten. Daardoor ontstaat een grote eenzijdige afhankelijkheid. Datzelfde zien we nu gebeuren in de verschillende transitietrajecten waar organisaties voor staan, bijvoorbeeld de energietransitie en digitale transitie. Organisaties hebben zelden de kennis en capaciteit om hier mee aan de slag te gaan. Dat lukt de consultancybedrijven natuurlijk prima. Alleen al omdat zij vaak de adviezen hebben geschreven die aan die transitietrajecten ten grondslag liggen. Een geraffineerde manier om voor te sorteren.
De laatste jaren staat het model ter discussie. Twee recente boeken wijzen de lezers op de risico’s (zoals de afhankelijkheid en zelf nooit kennis krijgen) en de excessen. Niet mild, wel opbouwend zijn Mariana Mazzucato en Rosie Collington in De consultancy industrie - Hoe consultants bedrijven verzwakken, overheden uithollen en economieën schaden.
McKinsey
Hard is het oordeel over de invloed van McKinsey in De macht van McKinsey - De destructieve invloed van het belangrijkste adviesbureau ter wereld geschreven door onderzoeksjournalisten Walt Bogdanich en Michael Forsythe. Dit komt toch in de buurt van die eerder geschetste maffia. De auteurs zijn de minsten niet. Waar ze vooral tegen ageren is het bewust destructieve businessmodel. Met een reeks voorbeelden laten ze zien hoe McKinsey van twee walletjes eet en interne afhankelijkheden creëert. En zijn ethische kompas soms helemaal kwijt is.
Aan de ene kant adviseren McKinsey consultants olie en kolenmaatschappijen om hun businessmodel zo lang mogelijk overeind te houden. Aan de andere kant maken ze strategieën voor overheden rond duurzame agenda’s. En vaak adviseren en bedenken ze vormen van greenwashing. De rol van McKinsey in Rusland en Saoedi-Arabië de afgelopen vijf jaar wordt ook kritisch tegen het licht gehouden.
Bewust gebruik
Moet je dan constateren dat consultants en de organisaties waarin ze werken overbodig zijn? Nee dat nu ook weer niet. Maar kritisch kijken naar hun rol én de meerwaarde die ze creëren is één kant. De andere is dat organisaties zelf geen kennis en inzichten opbouwen. Met het vertrek (of gedwongen afscheid) van het consultancybedrijf vertrekt kennis en ervaring en loop je als bedrijf kans om op achterstand te komen. Mazzacato adviseert dan ook om in een aantal gevallen altijd het heft in eigen hand te nemen (of te houden). Bij het ontwikkelen van nieuwe visie, producten zijn bedrijven gebaat bij eigen kracht. Bedrijven laten zien dat ze investeren in interne kennis en vaardigheden en bouwen deskundigheid op. Ze zijn dan ook in staat te evalueren en te leren op eigen benen te staan.
In het huidige politieke landschap is transparantie en openbaarmaking van groot belang. Met consultancybedrijven aan boord is dat vaak lastig en kunnen er belangenconflicten ontstaan.
Er is aan beide kanten werk aan de winkel. Consultants binnen grote bedrijven kunnen nadenken over hun rol én naar hun klant én naar de maatschappelijke context en verantwoordelijkheden die ze hebben. Organisaties kunnen kritisch kijken naar hun werkzaamheden en hoe en waarvoor ze consultants willen inzetten en de verantwoordelijkheden die daarbij horen.
Over Bertrand Weegenaar
Bertrand Weegenaar is als hogeschooldocent HBO-ICT werkzaam op Windesheim. Zijn voorliefde ligt bij de onderwerpen strategie, marketing, geschiedenis; biografieën en internet; e-business.
