Deze droom van vooruitgang, toenemende gelijkheid en rechtvaardigheid was eerder een uiting van geloof, hoop en een streven dan een rotsvaste toekomstvoorspelling. Immers, was het niet teveel gevraagd? Was niet de mens een wolf? Was het eigen geloof niet de enige superieure waarheid? Hoeveel empathie werd er opgebracht voor de écht zwakkeren?
Vragen die gelden voor de wereld als geheel, maar ook binnen organisaties, instellingen en ondernemingen, en voor ieder van ons.
De Spaanse auteur Rafael Chirbes stelde onlangs in een interview naar aanleiding van zijn laatste roman ‘Crematorium’: ‘Een volk dat denkt is hoogst gevaarlijk. Maar een volk dat ophoudt met denken is onverdraaglijk’.
‘Een cynicus kent de prijs van alles en de waarde van niets’ – een uitspraak die terugvoert tot Oscar Wilde (1854-1900) in zijn prikkelende The picture of Dorian Gray (1891).
Het stelt tegenover ‘prijs’ andere waarderingsgronden als welzijn, normen en geluk.
Cynisme is niet een stijlfiguur (zoals ironie, of sarcasme) maar juist een houding die iemand heeft. Een cynisch persoon is wantrouwig tegenover de goedheid en oprechtheid van een ander of een groep. Het komt vaak voort uit teleurstellingen – die niet meer worden gerelativeerd.
Probleem is dat een zeker cynisme ‘street-wise’ maakt, en het daarmee een conditio sine qua non lijkt om in een harde samenleving te overleven. Cynisme zorgt ervoor dat dat wat op het pad komt aan verandering, vernieuwing, verfrissing – al voordat het een kans krijgt – in de kiem wordt gesmoord. Het is in de aard stagnerend.
Het onderscheid tussen het functionele humanisme en het destructieve cynisme ligt besloten in het motief en in de koppeling aan relativeringsvermogen, zelfinzicht en positieve verbondenheid met de samenleving.
Humanisme houdt onze samenleving alert ten aanzien van machtsmisbruik, hypocrisie, vooroordeel, hysterie en incompetentie.
Komt er een einde aan het wereldbeeld zoals ik het ken?
Humanisme is nooit een gelopen race. Domweg omdat het deels tegen de menselijke natuur zelf ingaat. Het moet bij voortduring worden bevochten. In die strijd zit de schoonheid van de mens, een existentieel elan.
En het is nu juist de kracht van een (elk) normen- en waardensysteem dat niet alles mogelijk is. Dat het kleur geeft, en verdieping. Dat zij de lijnen aangeeft op het blad, waarop eenieder zijn eigen verhaal schrijft.
En als er structureel buiten de lijnen wordt geschreven, is het tijd om of de lijnen scherper te trekken, of het lijnenstelsel te herdefiniëren. Maar wel met elkaar.
Wat echt het verschil maakt tussen ondernemingen, is niet de strategie maar de cultuur. Een gezonde bedrijfscultuur draagt bij aan een betere performance, en waarden zijn hierbij de toetssteen voor alles wat we doen. Ik vind het dan ook essentieel om regelmatig stil te staan bij hoe de waarden worden nageleefd, en om hier met elkaar een eerlijke en open dialoog over te voeren. Dit boek geeft hier een aanzet toe.
Het belangrijkste verwijt dat je de naoorlogse bestuurlijke elite kunt maken is dat men het ‘verlichtingswereldbeeld’ heeft uitgedragen zonder uiteindelijke innerlijke overtuiging. Men heeft het als het ware gebureaucratiseerd. En vermarkt. Dat kost draagvlak. En staat mijlenver af van vitaal elan.
Humanisme moet begeren zijn. Geen schoonheid zonder begeerte. Begeerte die ons aanraakt, die ons elkaar laat raken. Over alle grenzen heen.
Vanuit die onderkenning kan er een heel andere, productieve visie ontstaan, met appellerende verhalen. Over samenleving en persoonlijke ruimte. Over organiseren en participeren. Over prijs én waarde. Maar alleen dan.
Leo van de Voort is werkzaam als organisatiedeskundige bij De Stroomversnelling ('werkplaats voor organisatievraagstukken'). Hij richt zich op situaties waarin organisatieontwikkeling en strategische beleidsvorming elkaar raken, waarbij hij op zoek is naar wegen om richting en talent, kasstroom en energie optimaal te laten renderen. Hij is de auteur van Strategie zoekt flow, Nooit meer strategiepijn en De prijs van alles, de waarde van niets.
Over Jan Bultsma
Drs. Jan Bultsma (1948) heeft vele fusies en verstrekkende organisatieveranderingen geleid en begeleid. Zijn werkveld beslaat de zakelijke dienstverlening, de overheid en non-profitorganisaties in al hun varianten.
Over Leo van de Voort
Leo van de Voort is klankbord voor Raden van Toezicht en Bestuurders met een serieus transitieprobleem. Daarnaast is hij een veel gevraagd spreker en publicist. Zo schreef hij veelvuldig voor FD, Elsevier, FEM, Holland Management Review, Tijdschrift voor Corporate Finance en diverse kranten en tijdschriften. Leo is partner bij Fuel for Living Strategies (en Fuel Participations).
