Martin van Staveren - Leiderschap? Nee, bedankt?

Onze wereld is VUCA door snelle en op elkaar inwerkende ontwikkelingen op het gebied van technologie, klimaatverandering en dergelijke. Als organisatie succesvol worden, zijn en blijven in een VUCA-wereld vraagt om leiderschap. Alleen, wie durft dat te tonen?

Al grasduinend in een database met wetenschappelijke artikelen stuitte ik op een intrigerend artikel in de European Management Review. Waarom intrigerend? Alleen al vanwege de titel: Leadership? No, Thanks! In dit artikel introduceren de psychologen Zeynep Aycan en Salome Shelia een nieuw en niet direct voor de hand liggend leiderschapsconcept: Worries About Leadership. Dit concept richt zich op de emotionele, zorgelijke zijde van leiderschap in een VUCA-omgeving. Klinkt negatief, blijkt positief én biedt kansen.

Voortbouwend op een aantal psychologische theorieën onderscheiden de onderzoekers drie soorten zorgen, die allemaal te maken hebben met leiderschap. De eerste zorg is falen als leider, ofwel de verwachte resultaten niet kunnen leveren. De tweede zorg is een onbalans tussen werk en privéleven. De derde zorg gaat over schade aan anderen berokkenen, door jouw besluiten. Zorgen ontstaan vanuit de emotie angst en zo komen we dus uit bij drie fundamentele angsten voor leiderschap. Deze angsten zijn de moeite waard, omdat ze enkele van onze o zo menselijke behoeften tegenwerken. Namelijk de behoefte aan competentie (dus niet falen), de behoefte aan autonomie (zoals het kunnen kiezen voor een sociaal leven naast je werk) en de behoefte aan verbondenheid (anderen dus niet schaden, door ze bijvoorbeeld structureel te laten overwerken om zo jouw targets te kunnen halen).

Naast factoren als persoonlijke relevantie en motivatie spelen (onbewuste) emoties dus ook een relevante rol in besluiten om al dan geen leiderschapspositie na te streven. Uit een onderzoek van Harvard Business School blijkt dat slechts 34 procent van de medewerkers ambities heeft om formeel leiding te gaan geven. Onder minderheidsgroepen is dit percentage nog veel lager. Nu hoor ik sommigen denken: ‘'Wat is het probleem? We hebben toch al te veel managers.'

Alleen zien we dan een essentieel punt over het hoofd: een dynamische VUCA-omgeving vraagt om continu leiderschap, van iederéén in de organisatie. Naast formeel dus ook informeel leiderschap. Dit is nodig vanwege alle dynamiek, complexiteit en onzekerheden, om desondanks samen toch die waardevolle organisatiedoelen te kunnen realiseren. Als we ons dus laten leiden door faalangst en allerlei andere zorgen, dan hebben we gezamenlijk een echt probleem. Het goede nieuws is dat we elkaar daarvan bewust kunnen maken. En dat we bijvoorbeeld realistische organisatiedoelen stellen, op basis van scherpe keuzes. Dat we elkaar niet afrekenen, als die doelen vanwege onverwachte omstandigheden niet helemaal gehaald kunnen worden. Dat we, mede door die realistische doelen, een passende werk-privé balans creëren. En dat we elkaar en onze omgeving een minimum aan schade berokkenen. Zodat we ons krachtig durven uitspreken: Leiderschap? Ja, graag!