Eerst (in 2005) was er Blink, het boek waarin New Yorker-auteur Malcolm Gladwell de wereld vertelde dat beslissingen genomen op basis van intuÑ—tie, in een seconde of twee (op basis van de eerste indruk dus), belangrijker, krachtiger maar vaak ook gewoonweg beter zijn dan beslissingen die genomen zijn op basis van weloverwogen denkwerk.
Toen (in 2006) kwam een groep Nederlandse onderzoekers onder leiding van de Nijmeegse sociaal psycholoog Ap Dijksterhuis met een artikel (‘Sleep on it’) in het tijdschrift ‘Science’ waarin ze beweerden dat niet zozeer het intuÑ—tieve eerste oordeel maar de werking van het onderbewuste van cruciaal belang is bij het nemen van complexe, belangrijke beslissingen. ‘Sta je op het punt een huis te kopen, of een auto, slaap er dan nog een nachtje over, of ga even iets volledig anders doen. Dan doet het onderbewustzijn de rest.’
En nu is er dan een nieuwe studie, in Australië uitgevoerd onder leiding van psycholoog Ben Newell en gepubliceerd in ‘The Quarterly Journal of Experimental Psychology’. In dit onderzoek werd aan proefpersonen gevraagd bij zaken als het kopen van een auto of het huren van een appartement eerst hun preferenties (veiligheid, prijs, kleur etcetera) te wegen. Daarna moesten ze keuzes maken: eerst intuÑ—tief (zo snel mogelijk), daarna na een ingelaste periode om na te denken en vervolgens na een ingelaste periode waarin ze van het keuzedilemma werden afgeleid. De gemaakte keuzes bleken – los van de manier van ‘denken’ (intuÑ—tie, onderbewust of nadenken) die werd toegepast – vooral in lijn met de eerder aangegeven preferenties. En over de hele linie pakten volgens Newell de keuzes op basis van het verstand iets beter uit. Reden voor de Australiër om in een interview te melden dat alle media-aandacht voor de kracht van intuÑ—tie en het onderbewuste een vertrouwen in die twee is gaan oproepen dat 'op z’n best misleidend is, maar op z’n slechtst gevaarlijk'.
Wat vindt Ap Dijksterhuis daarvan? "Ik vind die uitspraak enigszins overdreven. En het ligt allemaal wat gecompliceerder dan hij ermee suggereert. Ik ben het bijvoorbeeld niet eens met Malcolm Gladwell, terwijl Newell ons samen op een hoop gooit. Ten tweede is er voor het omgekeerde beeld – namelijk dat bewust nadenken zo goed is – eigenlijk maar heel weinig bewijs. Dat zie je zelfs in Newell’s eigen onderzoek. Ik weet niet waar hij vandaan haalt dat de ‘verstandskeuzen’ beter uitpakten. Ik heb het zojuist nog even doorgenomen en in geen van de vier de onderzoeken die hij heeft gedaan, wordt geconcludeerd dat bewuste denkers het beter doen dan onbewuste denkers. Hij heeft ons van repliek willen dienen, maar dat is dus niet gelukt. Overigens verwacht ik binnenkort twee artikelen van auteurs die daar wél in geslaagd schijnen te zijn: Jaap Ham, psycholoog in Utrecht, en John Payne, een Amerikaanse managementpsycholoog."
Kan hij zich voorstellen dat Newell het beeld dat in de media is ontstaan, namelijk dat intuÑ—tie en onbewust denken te prefereren zouden zijn boven bewust nadenken, zorgwekkend vindt? Stel dat mensen met grote verantwoordelijkheden het gaan geloven. Dijksterhuis: "Dat beeld is te simpel. Wat ik zeg, is dat je eerst de relevante informatie moet verwerken, en dat doe je bewust. Daarna ga je kiezen, en als dat desalniettemin nog steeds erg ingewikkeld is, kun je maar beter naar het onderbewuste luisteren."
