En als dat niet lukt, worden die factoren als onbelangrijk bestempeld. Zo houden zij de mythe in stand dat de wereld maakbaar en de omgeving controleerbaar is. Deze mythe doet echter geen recht aan de werkelijkheid en het is dan ook een verademing dat er boeken als 'Niets nieuws onder de zon' worden geschreven.
Het toeval organiseren
Wellicht zonder het te beseffen ontmoedigen de organisatieadviseurs Jaap Peters en Rob Wetzels de lezers die hun boek het hardst nodig hebben 'Niets nieuws onder de zon' ter hand te nemen. De reden dat veel mensen zich machteloos in een veranderende wereld en maatschappij, is dat zij zich bij hun waarnemingen laten leiden door een beperkt referentiekader. Hierdoor nemen zij alleen 'bekende' dingen waar. Voor die mensen zal dit boek waarschijnlijk te tegendraads zijn en derhalve buiten dat referentiekader vallen. Dat is jammer, want juist de mensen die denken dat het niet aan hen ligt dat zij geen invloed kunnen uitoefenen op hun lot, zouden dit boek moeten lezen.
Peters en Wetzels gebruiken in navolging van de kritische schrijver Ritzer de term McDonaldisering om duidelijk te maken dat management en organisatieverandering erop gericht zijn de werkelijkheid voorspelbaarder, efficiënter, calculeerbaarder en controleerbaarder te maken. Zij gebruiken deze term niet zozeer als aanklacht tegen het bedrijf McDonald's, maar als metafoor om duidelijk te maken dat management er te veel op gericht is toeval en spontaniteit uit te sluiten.
Afwijkingen van de norm worden niet getolereerd en derhalve door middel van negatieve feedback gedempt. Dit heeft een stabiliserende werking en leidt ertoe dat niet snel genoeg gereageerd kan worden op veranderingen in de omgeving. Het gevolg hiervan is dat managers zich slachtoffer voelen van de omstandigheden als die zich tegen hen keren. Volgens Peters en Wetzels kunnen zij echter beter de oorzaak bij zichzelf zoeken en het toeval gebruiken om nieuwe dingen te creëren. Zeker in een tijd waarin de omgeving als turbulent wordt ervaren en ondernemingen voortdurend de hete adem van de concurrentie in de nek voelen, is het van belang dat met nieuwe werkwijzen wordt geëxperimenteerd.
De chaostheorie leert ons, zo betogen Peters en Wetzels, dat kleine oorzaken grote gevolgen kunnen hebben. Zij onderscheiden bij ingezette veranderingen verschillende soorten effecten: primaire, secundaire, neveneffecten en verborgen. Naarmate de tijd voortschrijdt nemen de primaire (beoogde) effecten af ten gunste van verborgen effecten. Bijgevolg kunnen uit kleine experimenten compleet nieuwe toepassingen, producten, werkwijzen of markten ontdekt worden, die niet voorzien waren. Voorwaarde is dan wel dat er ruimte is voor dit soort experimenten en dat alles wat nieuw is, niet meteen de kop wordt ingedrukt, ofwel een kans krijgt.
In het strategieproces van een onderneming moet dan ook veel ruimte zijn voor individuele vrijheid en creativiteit. Niet het toeval uitsluiten, maar juist het toeval organiseren is dan ook het motto van 'Niets nieuws onder de zon'. Wie iemand anders aantreft met dit boek moet dat initiatief dan ook vooral niet in de kiem smoren. Het lezen ervan kan het begin zijn van iets heel moois...
Over Kees Visser
Kees Visser studeerde van 1988-1994 Bedrijfskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen en startte in 1995 met zijn studiegenoot Philip van Coevorden Managementboek.nl.
