Manfred Kets de Vries is hoogleraar Leiderschap aan INSEAD en auteur van 14 boeken. Hij heeft in de coronatijd meerdere boeken geschreven, waaronder de CEO-fluisteraar. Hij schreef dit boek voor zowel leidinggevenden als voor coaches, therapeuten en opleiders die in hun werk met leiders te maken hebben.
Interesse
Manfred Kets de Vries' interesse in het leven van leidinggevenden gaat ver terug. Vooral CEO’s hebben hem altijd gefascineerd. Zoals een ervaren psychotherapeut betaamt, stelt (en beantwoordt) Kets de Vries de vraag: Waarom? Hij zegt zich zelf niet aangetrokken te voelen tot macht en haalt dan ook geen voldoening uit de omgang met machtige mensen. Hij gelooft dat zijn nieuwsgierigheid naar mensen in leidinggevende posities een andere oorsprong heeft. Zo is hij ondermeer beïnvloed door verhalen over de 2e wereldoorlog, waarin veel leden van de familie van zijn moeder door de nazi’s zijn gedood. In de oorlog was er volgens hem sprake van disfunctionele praktijken van machtige leiders. Verder is hij beïnvloed door zijn vader en grootvader. Als kind zag hij de verschillen tussen zijn grootvader (een bescheiden ambachtsman die vaak het slachtoffer werd van besluiten van mensen aan de top) en zijn vader (CEO van een middelgroot bedrijf). Deze twee mensen namen een belangrijke plaats in binnen zijn innerlijke wereld.
Reis door het leven kent tegenslagen
Volgens Kets de Vries zullen er op de reis door je leven momenten zijn waarop je je verslagen en gebroken voelt. Hij ziet het als een uitdaging om deze momenten als leermogelijkheden te zien. Hij illustreert dit met een voorbeeld uit het begin van zijn academische loopbaan. Als jonge wetenschapper werkte hij als gastdocent aan de Harvard Business School. Zijn droom was een vaste baan aan deze onderwijsinstelling en toen die beschikbaar kwam, solliciteerde hij dan daar ook naar. Ze wezen hem af, ook al gaf hij toen de hoogst gewaardeerde cursus aan de Harvard Business School. Hij zegt nu over deze afwijzing, dat hij dat in die tijd ervoer als een ‘ernstige narcistische verwonding.’
Doelen
Zonder dromen en doelen existeren we slechts, leven we niet echt. Daarom dient de leider niet af te wachten tot het leven plaatsgrijpt en niet te verwachten dat kansen zich gewoon aan de deur aandienen. ‘Het is aan jou om het soort maatregelen te nemen dat bij je past.’ Zoals hij op diverse plekken in het boek zegt, is het doel van het leven een leven met een doel. Volgens hem ben je zonder doel niet in staat om te gaan met de verschillende psychologische uitdagingen die het leven te bieden heeft. Zonder doel leef je gewoon om te sterven.
Veel verschillende onderwerpen
De achtentwintig hoofdstukken van het boek kun je volgens mij in willekeurige volgorde lezen, tenminste: ik kon er geenstructuur in vinden. Aan de orde komen onderwerpen zoals het verschil tussen bedrijfscultuur en een bedrijfssekte, de zelfverwerkelijkingsformule, de kracht van verhalen vertellen, eenzaamheid aan de top, ouderdom is niet voor watjes, het creëren van de beste werkplekken, het omgaan met teleurstellingen en het klinisch paradigma.
Over dat laatste zegt Kets de Vries dat dit paradigma voor leiderschapsontwikkeling een zeer effectieve manier is voor het onderzoeken van verborgen redenen voor emoties, denken en gedrag. Het klinisch paradigma kent vier uitgangspunten: elke menselijke handeling kent een reden; een groot deel van het mentale leven ligt buiten onze gewaarwording; we worden beïnvloed door onze menselijke basisbehoeften en als vierde, menselijke ontwikkeling is een inter- en intrapersoonlijk proces.
Hij is teleurgesteld in de leiders die de rationeel-structurele visie op organisaties aanhangen. Deze heeft volgens hem slechts economische chaos en verdriet veroorzaakt. Leiders en organisatieontwerpers zouden er goed aan doen om vertrouwd te raken met het klinisch paradigma, ‘hoewel ik erken dat dit ongemakkelijk kan zijn’.
Structuur
Kets de Vries had mij geholpen als hij iets meer zichtbare structuur in zijn boek had geboden. Hij doet niet aan inleidingen en samenvattingen of aan andere ingrepen die het de lezer makkelijk maken om zijn weg te vinden in zijn boek. De opmaak is gewoon saai, of wellicht met een andere blik, degelijk. Verder ontbreekt er een index of namenregister, zodat snel iets opzoeken er niet in zit. Met de verwijzingen naar de bronnen van zijn vele citaten zit het wel goed, deze staan daar waar nodig onder aan de pagina.
Ondersteunen
Is het Kets de Vries gelukt om zijn drie voornemens met het boek waar te maken?
Hij wilde ondermeer leiders laten zien hoe mensen in hulpverlenende beroepen hen kunnen ondersteunen bij hun persoonlijke verandering en bij het verwerken van trauma’s uit het verleden. Daarin is hij maar tot op zekere hoogte geslaagd. Hij laat zien hoe hij gesprekken met leiders als psychotherapeut aanpakt. Maar je hebt als leider, na het lezen van tweehonderdvijftig pagina’s, geen kennis gekregen van de werkwijze van andere coaches en leiderschapstrainers.
Eenvoudig
Kets de Vries wilde ook een eenvoudig boek schrijven. Of het eenvoudig is geworden hangt van de voorkennis van de lezer af. Als je nooit een boek over dit onderwerp hebt gelezen, dan moet je als lezer regelmatig kauwen op de vraagstukken die Kets de Vries behandelt. Gelukkig gebruikt hij daarbij weinig vakjargon, ook al moest ik af en toe wel internet erbij halen voor verduidelijking van termen zoals: pre-sociaal gedrag, frontale kwabben, narcisme, emotionele resonantie, hechtingsstijlen, levensankers, authentizotische organisaties, empathie, psychodynamisch-systemische oriëntatie, existentiële psychologie, zelfeffectiviteit en tegenoverdracht.
Persoonlijk boek
Verder wilde hij een persoonlijk boek schrijven met ruimte voor persoonlijke beschouwingen over het leven. De wat afstandelijke en conceptueel denkende behandelaar en wetenschapper Kets de Vries, is redelijk geslaagd in dit voornemen. Regelmatig laat hij iets van zijn eigen twijfels, zorgen en opvattingen zien: ‘Mijn werk met leidinggevenden is vaak moeilijk geweest. Gedragsverandering kan heel hard werken zijn, en niet zonder teleurstellingen. Ik heb het geluk gehad dat ik veel mensen heb kunnen ondersteunen bij de vraagstukken die er echt toe doen, en om hen te helpen een meer bevredigend leven te leiden.’ Met het gevaar dat ik (als onbevoegd duider) zijn taalgebruik ga interpreteren, lijkt het er dat de bijna tachtig jarige Kets de Vries het boek ook heeft geschreven als een biografie voor de professionele gemeenschap.
Kets de Vries gunt de lezer een kijkje in zijn keuken, en dat is in eerste instantie informatief voor collega-therapeuten. Leiders die geïnteresseerd zijn in de levensvragen van collega’s, komen ook aan hun trekken in het boek, daar staan er in het boek namelijk genoeg van.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
