Ooit was de belofte dat digitale technologie mensen zou bevrijden. In de jaren negentig was het internet een vrijplaats, een nieuw domein waar allerlei gebruikers met verschillende achtergronden en nationaliteiten elkaar konden ontmoeten. Schaake stelt dat het inmiddels heeft geleid tot lagere normen voor vrijheid en dat publieke instellingen zijn verzwakt ten opzichte van grote techbedrijven. Bedrijven hebben hun technologieën ingezet voor verdere machtsconsolidatie. Schaake ziet het als een aanval op de democratie en doet in De tech coup voorstellen om het tij te keren.
De macht van lobbyisten
De grote techbedrijven hebben pogingen tot regulering zo veel mogelijk afgeweerd. In elk geval in de Verenigde Staten. In de EU is de AVG een stevig stuk wetgeving waaraan bedrijven die buiten de EU zijn gevestigd zich aan hebben te houden. De AI Act zou ook deze werking kunnen hebben. Lobbyisten van de techbedrijven gebruiken een sterke invalshoek. Ze zeggen dat regulering innovatie de nek omdraait. Maar heel vaak heeft regulering juist een impuls aan innovatie gegeven. Kijk bijvoorbeeld naar de elektrische auto. Voor een bedrijfssector is zelfregulering een manier om vooral geen bindende eisen opgelegd te krijgen. Schaake heeft dit spel als Europarlementariër van dichtbij meegemaakt en erkent de macht van lobbyisten. In haar ogen komt de benodigde wetgeving, toezicht en verantwoordingsprocessen niet snel genoeg tot stand zonder de nodige publieke ophef. Met haar boek hoopt ze daar een bijdrage aan te leveren.
Ontwrichtende technologieën
De meest ontwrichtende technologieën die Schaake aanhaalt zijn cryptomunten, gezichtsherkenning en data-integratie. Cryptomunten kunnen de internationale monetaire stabiliteit verstoren. Gezichtsherkenningssoftware kan worden gebruikt bij grensbewaking en voor politiedoeleinden. Maar als de software een fout maakt en iemand onterecht als verdachte wordt aangemerkt, dan is het soms bijna onmogelijk om te bewijzen dat het tegendeel waar is. Intelligencebedrijven zoals Palantir kunnen zonder al te veel toezicht data integreren en hebben daardoor een geweldige positie om overheidstaken uit te voeren. Deze bedrijven hebben toegang tot onze informatie en op die manier hebben ze macht over alle digitale lagen in ons leven. Uiteindelijk komt hierdoor de legitimiteit van de democratie onder druk te staan. Bovendien kunnen ze in veel gevallen opereren zonder enige publieke verantwoording.
Digitale oorlogsvoering
Als een leger een landsgrens overschrijdt, dan is het al snel duidelijk dat het oorlog is. Cyberaanvallen van overheden zijn vaak geruisloos, en het is aan de orde van de dag. Ethische en morele grenzen worden opgerekt omdat er geen mandaten zijn en geen toezicht zoals dat wel geldt voor andere overheidsoperaties. Autocratische en repressieve regeringen gebruiken technologie om hun macht te verstevigen. Onwelgevallige apps worden uit de appstore geweerd. Apple en Google zijn daartoe bereid zonder dat er al te veel druk op ze wordt uitgeoefend. Zeker in geval van China zijn de goede relaties te belangrijk. Schaake geeft voorbeelden van digitale technologie in de frontlinie van het strijdtoneel. Ze vertelt hoe ze waarnemer is geweest bij de verkiezingen in Kenia in 2017, toen er digitaal gestemd kon worden. Er waren vermoedens van stembusfraude, maar dat was niet te bewijzen omdat de gegevens op de server van een klein bedrijf in Frankrijk stonden. De uitslagen werden nietig verklaard, en de deuk in het vertrouwen van de Kenianen in instituties was groot.
De digitale soevereiniteit terugwinnen
Schaake wil de lezer niet met verontwaardiging achterlaten. Als voormalig politicus en nu onderzoeker biedt ze handvatten en oplossingsrichtingen om de democratie te verstevigen en onze digitale soevereiniteit terug te winnen. Haar belangrijkste voorstellen zijn gericht op de meest risicovolle technologieën. Spyware zou niet verkocht mogen worden aan de hoogste bieder. Cryptovaluta die zijn uitgegeven door instituties zonder vergunning zouden verboden moeten worden. Het gebruik van persoonsgegevens bij gezichtsherkenning zou wettelijk moeten worden ingeperkt. Maar vooral benadrukt ze hoe belangrijk transparantie is voor het algemeen belang. Haar lijst met voorstellen is zeer uitgebreid en uiterst praktisch. Schaake maakt duidelijk dat ze niet wil leven in een wereld die gedicteerd wordt door techbedrijven en hun bestuurders. Met deze persoonlijke boodschap doet ze de oproep om te kiezen voor leiders die zich inzetten voor het publieke belang in het digitale domein. Schaake heeft met De tech coup een stevige analyse afgegeven en een bruikbaar kader om de trends te keren.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
