Zonder werk vaart niemand wel - Interessant inkijkje

De arbeidsmarkt is een vreemd beest. Het is een soort kat – bekend en gevoelig voor aandacht, maar eigenzinnig en meedogenloos. Op macro-niveau bestudeerd door de ecologen en biologen van het subject, zoals autoriteit Paul de Beer. Hij schrijft over de bewegingen, grillen en grenzen en geeft ontnuchterende feiten. Op micro-niveau gevoed en geaaid door verzorgers en voedingsdeskundigen zoals Kirsten de Roo en René Herremans. Zij geven bedrijven advies over het binnenhalen en behouden van mensen.

Op meso-niveau de mensen die – de naam zegt het al – ertussenin bewegen. In de metafoor is het misschien de vereniging van dierenwinkels. In de echte wereld zijn dit de bestuurders van marktpartijen of andere belangenorganisaties. Het hoort bij hun rol om een mening te hebben, ze hebben een wens om te beïnvloeden en te sturen. Soms schrijven ook zij een boek. Bijvoorbeeld Randstad-directeur Marjolein ten Hoonte, met haar boek Kunnen we het even over werk hebben? En nu dus Aart van der Gaag met een vergelijkbaar pakkende, lange titel: Zonder werk vaart niemand wel?

Uitkomst van de geschiedenis

Van der Gaag heeft als bemiddelaar en bestuurder alle bewegingen van de arbeidsmarkt meegemaakt sinds grofweg midden jaren zeventig. De mening die hij heeft, is gevormd door zijn ervaringen in die golvende historie. Hij vertelt over die historie vanuit het oogpunt (of eindpunt) van de banenafspraak. Voor niet-ingewijden: in 2013 is in een sociaal akkoord vastgelegd dat er in totaal 125.000 banen bij zouden komen voor mensen met een arbeidsbeperking.

Soms lijkt het in de beschrijvingen die Van der Gaag geeft alsof de banenafspraak de onontkoombare uitkomst van de geschiedenis is. Alles heeft geleid tot dit moment. In andere passages geeft hij het onzekere, intensieve en interessante proces van de Nederlandse polderpolitiek goed weer. De belangen zijn groot en hartstochtelijk bevochten, maar er was geen twijfel dat water bij de wijn, zoals altijd, nodig zou zijn.

Memoires

In de inleiding schrijft Van der Gaag dat hij niet weet wat voor soort boek dit is. Een egodocument, een reis door arbeidsmarktland in de tijd, een boek voor beleidsmakers of voor uitvoerenden? Van alles wat, denkt hij zelf. Toch ligt het onderscheidende van zijn boek in het feit dat hij alles waarover hij schrijft, persoonlijk heeft meegemaakt. Een betere ondertitel van dit boek is dan ook: Memoires uit een bewogen arbeidsmarkt.

Dit boek is in notitiestijl geschreven – veel korte alinea’s, opmerkingen en gefragmenteerde tijdlijnen. Daardoor voelt de tekst sterk persoonlijk. Ik zit echt op de stoel, ik kijk mee in de wereld van vakbonden en werkgeversorganisaties. Van goedbedoelde regels en onverwachte uitkomsten. De stijl maakt ook dat ik een bepaalde structuur mis. Als je, net als ik, veel leest over werk en arbeidsmarkt en er beroepsmatig mee te maken hebt, kun je het verhaal volgen. Als dat niet zo is, komt informatie vaak uit de lucht vallen. De meeste informatie is er wel, maar het vraagt wat puzzelwerk om het te combineren. Zo geeft Van der Gaag maar beperkt uitleg over de kern van zijn boek – de banenafspraak – en gaat hij vrij snel naar de belangen die speelden tijdens het opzetten van deze regeling.

Van binnenuit

In de geschiedenisboeken lees je een logische, emotieloze weergave van gebeurtenissen. De realiteit is anders. Van der Gaag laat zien dat herinneringen met horten en stoten opkomen, gekleurd door de emotie van het moment. Soms heb ik daardoor het idee dat ik word meegenomen in een interne monoloog. De visie en mening die Van der Gaag laat lezen, komen sterk door, tot het punt dat het voelt als het halen van zijn gelijk. In geen enkel boek ontkomt de auteur aan het laten zien van zijn voorkeur of mening; in dit geval vind ik het hier en daar te sterk. Voor een bestuurder zie ik de meerwaarde van rechtlijnig en standvastig denken. In een document over de arbeidsmarkt heb ik dat minder. Van der Gaag heeft dit boek op verzoek geschreven en gebruikte die gelegenheid om zijn gedachten te ordenen, of om de werking van de arbeidsmarkt van binnenuit te laten zien. Bij die laatste gedachte kun je zijn materiaal herstructureren tot een businessroman.

Tot slot

Van der Gaag opent en sluit met aanbevelingen. Opvallend daarin is een focus op de overheid. Hij zou zijn meesterschap tonen als hij tekortkomingen van zijn eigen kant (werkgeversorganisatie) meer onder de aandacht brengt.

Zonder werk vaart niemand wel is een boek voor de liefhebber. Het geeft een interessant inkijkje in de visies, overleggen en dilemma’s die in de historie van de moderne Nederlandse arbeidsmarkt speelden.