In Nederland wordt de laatste decennia veel aandacht besteed aan werken in en met andere culturen. Als klein handelsland hebben we nu eenmaal veel buitenlandse contacten. Daar komt bij dat de directe, soms nogal botte Nederlandse manier van communiceren bepaald niet de wereldstandaard is. In de meeste andere landen is meer omzichtigheid gewenst. Het is dan ook geen wonder dat Nederlandse auteurs als Geert Hofstede en Fons Trompenaars internationaal vermaarde standaardwerken hebben geschreven over omgaan met cultuurverschillen. Zij behandelen in eerste instantie vragen als: wat is cultuur, hoe uit cultuur zich, hoe kun je cultuur in kaart brengen? Pas daarna worden lessen getrokken over hoe je als Nederlander het beste met mensen uit een andere cultuur kunt omgaan.
In zijn boek Werken met andere culturen heeft Frank Garten voor een andere invalshoek gekozen. Hij begint met een meer algemeen en uiterst leerzaam verhaal over communicatie. Hij illustreert dit verhaal met goedgekozen anekdotes. Vaak zijn die ontleend aan zijn eigen ervaringen met werken in of met andere culturen. Op die manier neemt hij de lezer op een vrijwel natuurlijke manier mee naar het begrip cultuur en de invloed van culturele verschillen op onderhandelings- en samenwerkingsprocessen.
Centrale punt is dat ‘inhoud’ (het uitwisselen van argumenten) weliswaar het meest zichtbare onderdeel van communicatie is, maar dat de onderliggende niveaus van proces, interactie en klimaat voor het uiteindelijke resultaat minstens zo belangrijk zijn. De meeste mensen hebben de neiging om bij een conflict te blijven argumenteren en te vechten op het niveau van de inhoud. Effectiever is het om een stapje terug te doen en eens te kijken naar de manier waarop er gepraat en (niet!) wordt geluisterd. Of om gevoelens van irritatie te bespreken. Door eerst afstand te nemen wordt het later makkelijker een doorbraak te bewerkstelligen.
Dit is niet alleen zo wanneer je met een Chinese handelsdelegatie te maken hebt. In contacten met de buren is het niet anders. Garten laat zien dat het essentieel is om van enige afstand waar te nemen wat er tijdens een gesprek gebeurt, te reflecteren op je eigen rol in het geheel, je te verplaatsen in de gedachtegang en het gedrag van de andere partij. Bij de buurman is empathie essentieel. Bij een Chinese gesprekspartner is basiskennis van zijn cultuur essentieel; dat voorkomt dat je voorbarige en onjuiste conclusies trekt. Garten werkt vanuit de praktijk naar de theorie. Daardoor biedt zijn boek meer praktische handvatten dan we gewend zijn bij de standaardwerken op het gebied van interculturele communicatie.
Over Annegreet van Bergen
Annegreet van Bergen is econoom, auteur van de bestseller Gouden jaren en journalist.
