In 2001 publiceerden Teun Hardjono en Renco Bakker samen hun eerste boek, Management van processen. Het werd een standaardwerk voor organisaties die willen leren hun werkprocessen zo in elkaar te zetten dat ze niet alleen effectief zijn maar ook nog eens efficiënt. Het is verleidelijk om hun nieuwe boek, Horizontaal organiseren, te zien als de opvolger van dat eerste. Maar zo is het niet bedoeld, benadrukken zij in hun inleiding: het is er juist complementair aan.
Het procesmanagement heeft zich de afgelopen tien jaar sterk ontwikkeld, zowel wetenschappelijk als praktisch. Bakker en Hardjono hebben daaraan allebei meer dan hun steentje bijgedragen. Die ervaring hebben zij willen gebruiken om hun onderwerp nu eens vanuit een andere insteek te benaderen. Met name vonden zij het tijd om die managers en consultants de hand te reiken die hun organisaties naar een volgend niveau willen tillen. Het is zo langzamerhand wel duidelijk, vinden zij, dat de managementprincipes uit de twintigste eeuw over hun houdbaarheidsdatum heen zijn. Niet voor niets zijn principes geïntroduceerd als het nieuwe werken en het werken in de netwerkorganisaties. Juist in dat soort organisaties is het zaak om op een nieuwe manier naar de interne processen te kijken.
Dat is dan ook precies wat Bakker en Hardjono doen in Horizontaal organiseren. Het huidige denken over processen – waar zij dus zelf mee vorm aan hebben gegeven – noemen zij ‘nogal eenzijdig’. Het is systeemgericht, technisch, rationeel, en het komt voort uit een opvatting van procesmanagement als ontwerpvak. Wat ontbreekt, zeggen zij nu, is het sociale perspectief: de aandacht voor de manier waarop mensen in de praktijk samenwerken. Daarbij gaat het om de horizontale verbindingen, om de relatie tussen de uitvoerenden in het werkproces.
Vanuit dat samenwerkingsperspectief is het zaak om de mentale modellen te ontmantelen die horizontale samenwerking belemmeren, en een besturing te ontwikkelen die is gebaseerd op het faciliteren van de stroom in de organisatie. Die nieuwe, procesgerichte manier van organiseren draait om vier thema’s: horizontaal construeren, horizontaal samenwerken, horizontaal besturen, en horizontaal denken. Die vier werken Bakker en Hardjono successievelijk uit. Daarbij komen begrippen aan bod als functiedenken, procesmanagement, kwaliteit- en procesgericht werken, Six Sigma, lean management, verkokering, horizontalisering, sociale dynamiek, en dienend leiderschap.
Die concepten zijn goede bekenden voor wie vertrouwd is met het eerdere werk van de auteurs, maar hier verschijnen ze in een nieuw licht en een nieuwe samenhang: namelijk als begrippenkader en als gereedschapskist voor organisaties die inzien dat technische kwaliteit hand in hand moet gaan met sociale kwaliteit. Het mooiste organisatie- en procesontwerp blijft immers steriel en onvolkomen als het geen rekening houdt met de manier waarop mensen in de praktijk samenwerken – of niet.
Het moge duidelijk zijn dat Horizontaal organiseren niet zo maar een managementboek is. Het vraagt van de lezer de nodige kennis en ervaring om zich iets concreets voor te stellen bij alle concepten, methoden en technieken die in 300 dichtbedrukte pagina’s voorbijkomen. Uitgewerkte cases die daarbij hadden kunnen helpen, ontbreken. Dat is jammer, want Bakker en Hardjono houden er allebei een bloeiende adviespraktijk op na in uiteenlopende sectoren van de samenleving. We hadden graag iets gezien van hoe managers daar met hun proces- en kwaliteitsmanagement omgaan.
Wie bereid is over dat bezwaar heen te stappen en zich serieus te verdiepen in Horizontaal organiseren, zal daar echter geen spijt van krijgen. De vele eye openers, waardevolle inzichten en praktische suggesties die het bevat, maken het de moeite meer dan waard.
Over Pierre Spaninks
Pierre Spaninks (Eindhoven, 1955) was tot zijn pensionering in 2021 zelfstandig professional in journalistiek en communicatie. Hij kreeg landelijk bekendheid als ZZP-expert. Voordien had hij gewerkt in het hoger onderwijs en de consultancy. Hij studeerde Tekstwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en volgde op Harvard het Senior Manager in Government Program. Tegenwoordig legt hij zich toe op de Egyptologie.
