Ze worden meer dan het bedrijfsleven gereguleerd door overheidsbeleid, wet- en regelgeving en toezicht. Maatschappelijke organisaties staan midden in de samenleving. Het veranderen van deze organisaties is niet eenvoudig vanwege de beperkte strategische ruimte, tegenstrijdige eisen vanuit de omgeving en spanningen tussen politici, bestuurders, managers en professionals.
Juist vanwege hun kenmerken staan maatschappelijke organisaties momenteel bloot aan een ongekende turbulentie. Daarom is het vreemd dat er voor mensen in maatschappelijke organisaties nauwelijks veranderkundige literatuur beschikbaar is. Dit was voor Jaap Boonstra aanleiding om een boek te schrijven over verandering van maatschappelijke organisaties in de non-profit sector. Hij ging daarbij niet over een nacht ijs. Aan het boek ligt acht jaar onderzoek en vier jaar schrijven ten grondslag. In totaal 24 auteurs schreven een dik handboek met zes theoriehoofdstukken, acht praktijkverhalen en twee hoofdstukken met reflecties en conclusies. De praktijkverhalen gaan over belangrijke maatschappelijke terreinen als onderwijs, gezondheidszorg, jeugdhulp, veiligheid, wonen en leefbaarheid.
Veranderen van maatschappelijke organisaties is geen objectief of instrumenteel proces. Er zijn altijd veel spelers bij betrokken en de context is bijzonder complex en dynamisch. De metafoor van veranderen als spel doet meer recht aan de realiteit van maatschappelijke organisaties. In dit spel gaat het erom context te maken voor de verandering en om het hebben van impact. Wat de context betreft, gaat het erom als speler het spelersveld, de spelambitie en de spelpatronen te doorgronden zodat je kunt bepalen wat voor verandering hier nodig is. Samen tot een handelingsperspectief komen op basis van inzicht in de situatie en zodoende een context creëren om mee aan de slag te gaan. Impact ontstaat door het veranderidee te concretiseren, de spelverdeling te regelen, interventies te kiezen en oog te hebben voor spelbeleving. Het gaat erom samen met anderen een aanpak tot leven te brengen door te blijven vormgeven, krachtig te handelen en goed samen te werken.
Het in dit boek geïntroduceerde spelmodel is een manier van kijken naar verandering als continu en doorlopend proces. Het helpt complexiteit begrijpen en maakt dynamiek in de relaties tussen spelers inzichtelijk. Spelpatronen worden zichtbaar. Door spelambities te verbreden, ontstaat een nieuwe richting. Spelers gaan op zoek naar spelvormen die op een plezierige manier resultaten opleveren. Ook biedt het spelmodel een manier van werken. Het helpt spanningen benoemen en ze te benutten voor vernieuwing. Het helpt het samenspel organiseren en daarbij een eigen rol te kiezen. Verder draagt het bij aan het ontwikkelen van veranderkundige expertise en het versterken van veranderkracht.
Veranderen van maatschappelijke organisaties biedt een schat aan kennis en inzicht over het functioneren van maatschappelijke organisaties en hun context. Veel auteurs komen uit de wetenschap, maar de teksten zijn zonder meer toegankelijk geschreven. Door de diepgang is het echter wel wat veel geworden. Laat je daardoor echter niet afschrikken, want de auteurs hebben veel te melden. Jammer dat zo’n belangrijk boek in een paperback editie verschijnt.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
