Kostenverhaal: Het verhalen van publieke kosten bij ruimtelijke ontwikkeling

Kostenverhaal is een fundamenteel instrument in het Nederlandse grondbeleid waarmee overheden de kosten van publieke voorzieningen verhalen op initiatiefnemers die daarvan profiteren. Sinds 1 januari 2024 gelden nieuwe rekenmodellen waarmee gemeenten de maximaal publiekrechtelijk te verhalen plankosten kunnen berekenen door de Omgevingswet. Dit instrument zorgt ervoor dat degenen die baat hebben bij ruimtelijke ontwikkelingen ook bijdragen aan de kosten van benodigde infrastructuur en voorzieningen.

De Omgevingswet: Nieuwe regels voor kostenverhaal

Kostenverhaal betekent dat de overheid bij een gebiedsontwikkeling de kosten voor investeringen in publieke voorzieningen op de initiatiefnemer verhaalt. Omdat de initiatiefnemer profiteert van de aanleg van de voorzieningen, is het gerechtvaardigd dat de overheid de kosten op de initiatiefnemer verhaalt. De Kostenverhaal en financiële bijdragen onder de Omgevingswet van Els Le Large biedt een complete analyse van deze nieuwe regelgeving.

Publiekrechtelijk versus privaatrechtelijk kostenverhaal

Privaatrechtelijk kostenverhaal (anterieure overeenkomst) keert terug in artikel 13.13 Omgevingswet. Conform de voorkeur vanuit de Omgevingswet hanteert de gemeente als uitgangspunt dat met particuliere initiatiefnemers een anterieure overeenkomst over kostenverhaal wordt gesloten. Dit biedt beide partijen meer flexibiliteit dan de publiekrechtelijke route.

Van exploitatieplan naar geïntegreerd kostenverhaal

Het exploitatieplan komt te vervallen. Publiekrechtelijk kostenverhaal moet worden geïntegreerd in een omgevingsplan, omgevingsvergunning voor een buitenplanse omgevingsplanactiviteit of projectbesluit. Deze integratie vereist een andere aanpak van kostenverhaal dan onder de oude Wet ruimtelijke ordening.

Organische versus integrale gebiedsontwikkeling

Voor publiekrechtelijk kostenverhaal wordt een nieuwe smaak geïntroduceerd: Kostenverhaal zonder tijdvak in een omgevingsplan, voor organische gebiedsontwikkeling. Bij organische gebiedsontwikkeling is nog geen eindbeeld van de ontwikkeling en is vooraf nog geen tijdsplanning vastgesteld. Dit onderscheid heeft belangrijke gevolgen voor de wijze van kostenverhaal.

Nieuwe instrumenten: Financiële bijdragen

De meest opvallende wijziging als gevolg van de inwerkingtreding van de Omgevingswet is de toevoeging van de mogelijkheid om financiële bijdragen aan ruimtelijke ontwikkelingen via de publiekrechtelijke weg af te dwingen. Het nieuwe begrip financiële bijdragen waarbij gemeenten geld kunnen vragen voor activiteiten die niet kwalificeren als toe te rekenen kosten opent nieuwe mogelijkheden voor gemeenten.

Plankosten en rekenmodellen

Plankosten zijn kosten van de inzet van medewerkers van overheden bij ruimtelijke plannen. Onder de Omgevingswet zijn er 2 rekenmodellen om de kosten te berekenen. Deze modellen zorgen voor meer transparantie en voorspelbaarheid in de kostentoerekening.

Praktijk en uitdagingen

In de praktijk blijkt dat de kennis en vaardigheden van het toepassen van het grondbeleidsinstrument kostenverhaal zowel bij gemeenten als ontwikkelaars te kort schiet. Adviseurs van gemeenten maken zich sterk voor het zo veel mogelijk geld binnen halen voor gemeenten. Dit spanningsveld vraagt om evenwichtige aanpak en goede samenwerking.

Bouwverbod en zekerstellingen

De verschuldigde geldsom dient te zijn betaald voorafgaand aan het starten van de aangewezen activiteit. Tot het moment dat er nog niet betaald is, mag er niet gestart worden met de activiteit(en) en geldt er dus een bouwverbod. Dit bouwverbod onderstreept het belang van tijdige afspraken over kostenverhaal.

Toekomst van kostenverhaal

Kostenverhaal evolueert van een puur technisch instrument naar een strategisch beleidsinstrument. Er wordt ingezet op het loslaten van sec kostenverhaal en over te gaan op (ook) baatafroming. De nieuwe Omgevingswet biedt hiervoor de juridische basis en praktische instrumenten.

Voor professionals in de ruimtelijke ordening is gedegen kennis van kostenverhaal onmisbaar. Of je nu werkt bij een gemeente, provincie, ontwikkelaar of adviesbureau - kostenverhaal raakt alle partijen bij gebiedsontwikkeling. De Kostenverhaal en financiële bijdragen onder de Omgevingswet biedt de meest actuele kennis voor deze nieuwe praktijk.