Platformisering, algoritmisering en sociale bescherming

Voorwoord / V

HOOFDSTUK 1
Uitdagingen van ‘platformisering’ en ‘algoritmisering’ voor de sociale bescherming van werkenden: een inleidende beschouwing / 1
Mijke Houwerzijl, Saskia Montebovi & Nuna Zekić
1.1 Inleiding in de thematiek / 1
1.2 Back to the future? / 3
1.3 Platformarbeid en (de toegang tot) het sociaal recht / 4
1.3.1 De kwalificatievraag bij platformarbeid / 4
1.3.2 De hybride (platform)werknemer en zijn arbeidsrechtelijke bescherming / 5
1.3.3 De platformwerker en zijn socialezekerheidsrechtelijke bescherming / 6
1.4 Platformarbeid en (de toegang tot) bescherming buiten het sociaal recht / 6
1.4.1 De zelfstandige platformwerker sociaal beschermd via het privaatrecht? / 6
1.4.2 Sociale bescherming van de platformwerker via het mededingingsrecht? / 7
1.5 Andere sociaalrechtelijke vraagstukken bij online (platform)werk / 8
1.5.1 Risico’s en kansen bij algoritmisch aangestuurde personeelsselectie / 8
1.5.2 Risico’s en kansen van plaatsonafhankelijk online (platform)werken / 9
1.6 Tot slot / 10

HOOFDSTUK 2
Van ‘pennetje’ naar ‘gig’: verdelingsmechanismen vroeger en nu / 13
Robert Knegt
2.1 Inleiding / 13
2.1.1 Kluswerk en het normatief structureren van arbeidsverhoudingen / 13
2.1.2 Thema’s / 15
2.2 Verdelingskwesties en recht / 15
2.2.1 Een ‘pennetje’ / 15
2.2.2 Normatieve ordes en formele mechanismen / 16
2.3 De tijd-ruimtelijke organisatie van arbeid: klussen / 18
2.4 Identiteit en sociale positie van werkers / 20
2.4.1 Identiteit en collectief verband / 20
2.4.2 ‘Vrije’ en ‘onvrije’ werkers / 20
2.5 Allocatie van arbeid: verdelingskwesties en -mechanismen / 21
2.5.1 De context van verdelingskwesties (16e-18e eeuw) / 21
2.5.2 Verdelingsmechanismen: de transportgilden (15e-19e eeuw) / 22
2.5.3 Gelijke toegang en differentiatie / 24
2.6 Autonomie en gezag in arbeidsverhoudingen / 26
2.6.1 Juridische concepten: markt en gezag / 26
2.6.2 Strijd rond het Verlag-systeem / 27
2.6.3 Driehoeksverhoudingen en overheidsingrijpen / 28
2.7 Bestaanszekerheid van werkers / 29
2.8 Conclusies / 30

HOOFDSTUK 3
De kwalificatie van de platformwerker: de gezagsverhouding naar een nieuw ‘level’? / 35
Hanneke Bennaars
3.1 Inleiding / 35
3.2 Terminologie en afbakening / 36
3.3 De aard en werkwijze van het platform in de praktijk en in de rechtspraak / 37
3.3.1 Werkwijzen en bedrijfsmodellen van platforms / 38
3.3.2 Werkwijze en prikkels / 39
3.3.3 Jurisprudentie over de aard van (dienstverlening van) platforms / 40
3.4 Kwalificatie van de rechtsverhouding werker-platform / 44
3.4.1 Inleiding / 44
3.4.2 De partijbedoeling / 46
3.4.3 Arbeid, de verplichting om arbeid te verrichten en persoonlijke verrichting van arbeid / 48
3.4.4 Loon / 52
3.4.5 In dienst van / 53
3.4.6 Driehoeksverhoudingen / 55
3.5 Hoe verder? Beleids- en wetgevingsinitiatieven en een afronding / 56

HOOFDSTUK 4
Arbeidsrechtelijke bescherming van platformwerkers met meerdere banen / 61
Nuna Zekić
4.1 Inleiding / 61
4.2 Combinatiebanen / 62
4.3 Beloning van multi-jobbers / 65
4.4 Nevenwerkzaamheden / 68
4.5 Arbeidstijden / 69
4.5.1 Arbeidstijden bij meerdere dienstverbanden / 69
4.5.2 Arbeidstijden en hybride werkenden / 72
4.5.3 Arbeidstijden en registratie / 73
4.6 Platformarbeid en werk-privébalans / 75
4.6.1 Flexibiliteit bij platformarbeid / 76
4.6.2 Oproeparbeid / 77
4.6.3 Platformarbeid en werk-privéregelingen / 79
4.7 Conclusies / 81

HOOFDSTUK 5
Platformarbeid: een uitdaging voor sociale zekerheid? / 85
Paul Schoukens & Saskia Montebovi
5.1 Inleiding / 85
5.2 Situering platformwerk als uitdaging voor de sociale zekerheid / 86
5.3 Situering platformwerk in Nederland / 88
5.4 Uitdagingen en oplossingsrichtingen aan de financieringszijde van sociale zekerheid / 91
5.4.1 Algemeen / 91
5.4.2 Nederland / 95
5.5 Uitdagingen en oplossingsrichtingen aan de uitkeringszijde van sociale zekerheid / 99
5.5.1 Algemeen / 99
5.5.2 Nederland / 102
5.6 Conclusie / 106

HOOFDSTUK 6
Platformarbeid en privaatrecht / 109
Eric Tjong Tjin Tai & Jaap van Slooten
6.1 Inleiding / 109
6.2 De positie van het platform / 110
6.2.1 De overeenkomst van opdracht (en lastgeving) / 111
6.2.2 Bemiddeling en agentuur / 115
6.2.3 Franchise / 117
6.2.4 Algemeen verbintenissenrecht / 119
6.3 De positie van de platformwerker / 121
6.3.1 Het platform als facilitator: Werkspot / 122
6.3.2 Het platform als bemiddelaar: Charly Cares / 125
6.3.3 Het platform als dienstverlener: Deliveroo / 127
6.3.4 Tussenconclusie / 129
6.4 Knelpunten en vormen van bescherming / 131

HOOFDSTUK 7
Platformwerkers en het mededingingsrecht: vloek of zegen voor de sociale bescherming? / 135
Inge Graef & Jasper van den Boom
7.1 Inleiding / 135
7.2 Artikel 101 VWEU: de positie van platformwerkers en de mogelijkheid tot algoritmisch management / 136
7.2.1 Het collectief onderhandelingsvermogen van platformwerkers in het licht van artikel 101 VWEU / 137
7.2.2 Platforms als kartelondersteuners / 143
7.2.3 Gezamenlijk gebruik van prijsalgoritmes en prijssoftware / 145
7.3 Artikel 102 VWEU: misbruik van machtspositie en de bescherming van platformwerkers / 147
7.3.1 Uitsluitingsmisbruik / 148
7.3.2 Discriminatie tussen platformwerkers onderling / 149
7.3.3 Uitbuitingsmisbruik: excessieve prijzen en oneerlijke voorwaarden / 151
7.3.4 Afhankelijkheid van platformwerkers en de Platform-to-Business-Verordening / 153
7.4 Conclusie / 156

HOOFDSTUK 8
Algoritmes en personeelsselectie / 159
Willemijn Roozendaal & Marko Jovović
8.1 Inleiding / 159
8.2 Enkele begrippen: algoritmes, machine learning / 161
8.2.1 Inleiding aan de hand van een voorbeeld / 161
8.2.2 De complexiteit van ML-algoritmes / 162
8.3 Gelijke behandeling / 164
8.3.1 Inleiding / 164
8.3.2 Direct en indirect onderscheid bij personeelsselectie / 164
8.3.3 Problemen bij een onduidelijk afwegingskader / 167
8.3.4 ML-algoritmes en discriminatie / 169
8.3.5 Objectieve rechtvaardiging en uitlegbaarheid / 171
8.4 De Algemene Verordening Gegevensbescherming / 173
8.4.1 Inleiding / 173
8.4.2 Het samenstellen van de dataset / 173
8.4.3 Het opvragen van informatie bij de sollicitant of aspirant-platformwerker / 175
8.4.4 ML-algoritmes en de AVG / 177
8.5 Meerwaarde van ML-algoritmes bij personeelsselectie / 179
8.5.1 Datagedreven selectie biedt kansen voor gelijke behandeling / 179
8.5.2 Mogelijkheden om datagedreven werving en selectie te faciliteren / 181
8.6 Conclusie / 182

HOOFDSTUK 9
Risico’s en kansen van grenzeloos online (platform)werken / 185
Mijke Houwerzijl & Bas Rombouts
9.1 Inleiding / 185
9.2 Crowdwork in ILO-optiek / 186
9.2.1 Declaration for the Future of Work / 187
9.2.2 Studies naar crowdwork / 188
9.2.3 Kenmerken en motieven van crowdworkers / 189
9.2.4 Rechtspositie en arbeidsvoorwaarden bij crowdwork / 191
9.3 Crowdwork langs de meetlat van ILO-minimumnormen / 192
9.3.1 Vakbondsvrijheid en collectief onderhandelen / 192
9.3.2 Verbod op discriminatie inzake (toegang tot) werk, beloning en overige arbeidsvoorwaarden / 193
9.3.3 Verbod op kinderarbeid en dwangarbeid / 194
9.3.4 Adequate beloning / 196
9.3.5 Veilige en gezonde arbeidsomstandigheden en fatsoenlijke arbeidstijden / 197
9.4 Toekomstscenario’s voor ‘decent crowdwork’ / 198
9.4.1 Een speciale Crowdwork-Conventie / 199
9.4.2 Crowdwork als onderdeel van internationale handels- en toeleveringsketens / 200
9.4.3 Crowdworkers als werknemers naar nationaal arbeids- en socialezekerheidsrecht / 201
9.5 Transnationaal ‘hybride werken’ binnen de EU / 202
9.5.1 Een fictief voorbeeld in een Europese grensregio / 203
9.5.2 Verkenning van mogelijke uitwegen uit het juridische labyrint / 205
9.6 Samenvattende conclusie / 206

Bibliografie / 209
Auteursgegevens / 235