Handboek Internetresearch en datajournalistiek

1. Een onderzoek structureren 1
Wat is je hoofdvraag? 2
-De hypothese 2
-Hoe bedenk je een goede hypothese? 3
-Maak gebruik van je voorkennis 4
-Bedenk vooroordelen 4
-Is het te bewijzen? 5
-Wees ambitieus 5
-Maak het eenduidig 5
Je hebt een hoofdvraag… en nu? 5
-Microsoft Word 6
-Google Docs – drive.google.com 6
-Microsoft Excel 7
-Google Spreadsheets – drive.google.com 7
-Evernote – evernote.com 8
Je researchdocument 8
-Deelvragen 9
-Bronnen en contactinformatie 9
-Openbare informatie 10
-Bijhouden van je antwoorden 10
-Verhaallijn 11
Hoe vind je jouw onderzoek weer terug? 13
-Google Drive – drive.google.com 13
-Google Mijn activiteit – myactivity.google.com/myactivity 14
-Google Foto’s 15
-Google Scan Widget 15
-Spotlight Search 16
-Windows Search 17
-Desktop-zoeksoftware 18
Help, je bent toch iets kwijtgeraakt. Wat nu? 20

2. De basis van een zoekstrategie 23
Het belang van een goede browser 24
-Google Chrome – chrome.google.com 24
-Firefox – getfirefox.com 24
-Safari – support.apple.com/downloads/safari 24
-Opera – www.opera.com/download 25
-Microsoft Edge – microsoft.com/edge 25
-Anonieme browsers 25
Sneller je computer en browser bedienen met sneltoetsen 25
-Algemeen 26
-Toetscombinaties voor de browser 26
Wat zoek je eigenlijk: van je hoofdvraag naar goede zoekvragen 28
Doorgrond de werking van zoekmachines voor een goede zoekvraag 29
-Spiders en crawlers 29
-Tekstanalyse en heuristiek 30
-Metadata 31
-Autoriteit 31
-Spamdexing 32
Waar ga je zoeken? Internet is meer dan het world wide web 36

3. Zoeken via Google en andere zoekmachines 41
Universele zoekmachinecommando’s: booleaanse operatoren 42
Slim gebruik van Google 45
-Terughalen van een verdwenen pagina 46
-Zoeken binnen land of taal met Google Advanced Search 48
-Zoeken op de exacte woordcombinatie 49
-Zoeken op niet-aanwezige woorden 50
-Een site doorzoeken 51
-Zoeken op documenttype 54
-Verborgen documenten vinden, ofwel: het combineren van de voorgaande drie zoekopdrachten 56
-Google als rekenmachine 59
-Soortgelijke pagina’s vinden 60
Andere Google-diensten 61
-Gmail 61
-Google Maps 62
-Google Books 64
-Google N(i)e(u)ws 64
-Google Finance 65
Welke andere zoekmachines zijn er en waarom zou je die gebruiken? 66
-Algemene zoekmachines 66
-Zoekmachines op land of regio 66
-Zoekmachines voor het Internet of Things 66
-Zoekmachines voor het dark web 67
-Wetenschappelijk zoeken 68
-Zoekmachines om spullen te kopen 68

4. Anoniem zoeken en communiceren 69
Waarom wil ik mijn identiteit verborgen houden tijdens online research? 70
Wat weten ‘ze’ al? 71
Waarom een incognitobrowser niet voldoende is 73
Binnen tien minuten veiliger 81
-Veiliger computergebruik 81
-Veiliger surfen 81
-Veiliger inloggen 83
-Veiliger browsen 87
-Veiliger mailen en chatten 89
-Veiliger met je documenten omgaan 92

5. Verificatie van bronnen 97
Vertrouw niemand 98
De Paaseierenregel™ 99
-Sites die niet zijn wat ze lijken 100
-Stap 1. Ga naar de contactsectie 101
-Stap 2. Kijk in de WHOIS 101
-Stap 3. Zoek naar een second opinion 105
-Stap 4. (Optioneel) Voor de nerds: traceroutes en reverse DNS-scans 106
Fake news en andere hoaxes 111
-Zoek op snopes.com, en andere sites van professionele onzinbestrijders 111
-Bedenk wie deskundigen zouden kunnen zijn 112
-Ga naar de bron 112

6. Personen zoeken en sociale media 119
Naar personen zoeken 120
-Google – google.nl 120
-LinkedIn – linkedin.com 120
-Facebook – facebook.com 121
-Twitter – search.twitter.com 124
-Instagram – instagram.com 125
-Snapchat – snapchat.com en de app store van je telefoon 125
-WeChat – web.wechat.com, plus de app store van je telefoon 127
-Weibo – weibo.com 127
-Vkontakte en FindFace – vk.com en findface.ru 127
Desinformatie op sociale media 132
-Trollen en bots herkennen op Twitter 133
-Facebook-fakers 136
Nieuws en andere kennis verzamelen via sociale media 137
-Reddit – reddit.com 137
-Twitter – tweetdeck.twitter.com 142
-Facebook – facebook.com 148

7. Zoeken naar beeld 149
Foto’s zoeken 150
-Google Images – images.google.nl of google.nl/advanced_image_search 150
-Twitter – search.twitter.com 151
-Flickr – flickr.com/search 155
Video’s zoeken 156
-Live video (streams) zoeken 159
Klopt die foto of video? 165
-Waarom je moet weten wat reversed image search is 165
-De basics van Exif-data 169

8. Geautomatiseerd zoeken en experts inschakelen 171
Automatisch bijblijven 172
-Google Alerts – google.com/alerts 172
-Blendle-alerts – blendle.nl 173
-IFTTT – ifttt.com 174
-Twitter 177
-Nieuwsbrieven 180
-RSS – sorry, wat? 180
Experts (en klungels) die gratis voor je werken 185
-AskReddit – reddit.com/r/AskReddit/ 186
-Quora – quora.com 187
-StackExchange – stackexchange.com 188
-Library of Congress – www.loc.gov/rr/askalib 189
-Ask a Librarian (Schotland) – www.nls.uk/contact/ask-a-librarian 189
-Voor journalisten: ProfNet, HARO, SourceBottle en PitchRate - www.prnewswire.com/profnet/ & www.helpareporter.com/ & -www.sourcebottle.com/ & pitchrate.com/ 190
-Yahoo! Answers – answers.yahoo.com 190
Wijzigingen in websites automatisch detecteren 191

9. Geografisch zoeken 197
Wat is geolocating? 198
Waar is een foto gemaakt? 198
-Verborgen informatie in foto’s: Exif-data 198
-Zoeken met Google Maps en Streetview – maps.google.nl 199
-Historische vergelijkingen maken met Google Earth Pro – earth.google.com 201
Exotische tools 206
-Bing Maps – bing.com/maps 206
-Yandex Maps – yandex.com/maps 207
-Tencent Maps – map.qq.com / Baidu Maps – map.baidu.com 208
-Wikimapia – wikimapia.org 209
-TerraServer – terraserver.com 210
-Topotijdreis – topotijdreis.nl 210
-Kadaster-view op Funda – funda.nl 211
Hoe word ik een geografische Sherlock? 214
-‘Hebt u alle kabels aangesloten?’ 214
-Begin groot 214
-Zoom in 214
-De kleinste details 215
-Bewegend beeld 215
-Verificatie 215
Verificatie met meerdere foto’s 220
-De ‘hoe’-vraag 220
-Verklaringen 221
-Hypothese 221
-Geduld 221
-Houd rekening met oude satellietfoto’s 221
-Stap achteruit 221

10. Het diepe web en open data 229
Het diepe web 230
Open data: wat is het en wat kan ik ermee? 235
-CBS Statline – opendata.cbs.nl 236
-Officiële Bekendmakingen – zoek.officielebekendmakingen.nl 240
-Kadaster – kadaster.nl 241
-Nationaal Georegister – nationaalgeoregister.nl 241
-DUO – duo.nl/open_onderwijsdata/ 242
-Dataportaal Nederlandse Overheid – data.overheid.nl 242
-Belgische open data – data.gov.be 242
-Eurostat – ec.europa.eu/eurostat/data/database 243
-US Open Data – data.gov 244
-United States Census Bureau – census.gov 244
-Canada Open Data – open.canada.ca 246
-Japan Open Data – data.go.jp 246
-UN Open Data – data.un.org 247
Zoeken naar archieven 248
-Archiefzoeker – archiefzoeker.nl 248
-Archive.org – archive.org 249

11. Zoeken naar bedrijven, economie en financiën 253
Case: het doopceel van een bedrijf lichten 254
-Stap 1. Google en de site van het bedrijf zelf 254
-Stap 2. De Kamer van Koophandel 255
-Stap 3. Zoeken bij de Autoriteit Financiële Markten 257
-Stap 4. Zoeken in EDGAR 258
-Stap 5. Zoeken naar nieuws, meningen en recensies 259
Economische gegevens en statistieken 261
-De Nederlandsche Bank – statistiek.dnb.nl 261
-ECB – ecb.europa.eu/stats/ 261
-Federal Reserve – federalreserve.gov/data.htm 262
-Economist Intelligence Unit Country Profiles-country.eiu.com/AllCountries.aspx 263
-World Bank – data.worldbank.org 263
-OECD – stats.oecd.org en data.oecd.org 264
-Wolfram Alpha – wolframalpha.com 265
Zakelijk nieuws 266
-South China Morning Post – scmp.com/business 266
-CNBC – cnbc.com 267
-Bloomberg – bloomberg.com 268
-Financial Times – ft.com 268
-RTL Z – rtlz.nl 269
Handelen op de beurs 269
-Stocktwits – stocktwits.com 269
-FINVIZ – finviz.com 270
-Seeking Alpha – seekingalpha.com 271
-IEX – iex.nl/forum 271
-Wall Street Bets – reddit.com/r/wallstreetbets 272

12. Wetenschappelijk zoeken 273
Vijf vuistregels voor wetenschapsjournalistiek 274
-1. Eén onderzoek is geen onderzoek 274
-2. Correlatie is geen causaliteit 275
-3. Niet elk onderzoek heeft dezelfde waarde 275
-4. Als er iets fout gaat in de wetenschap is dat meestal het gevolg van
incompetentie; niet van kwaadaardigheid 276
-5. Als je de paper niet snapt, schrijf er dan geen stuk over 276
Wetenschappelijke zoekmachines 277
-Google Scholar – scholar.google.com 277
-Arnetminer – aminer.org 280
-Microsoft Academic – academic.microsoft.com 281
-CiteSeerx – citeseerx.ist.psu.edu 282
-WolframAlpha – wolframalpha.com 283
-PubMed – pubmed.gov 284
-De Xiv-sites – arxiv.org, socopen.org, psyarxiv.com, biorxiv.org 285
Onmisbare sites voor wetenschapsjournalisten 286
-EurekAlert – eurekalert.org 287
-Alphagalileo – alphagalileo.org 287
-Nature – press.nature.com 288
Gratis onderwijs 293
-edX – edx.org 293
-Coursera – coursera.org 294
-Udacity – udacity.com 295
-Udemy – udemy.com 295
Wetenschappers en deskundigen vinden 295
-Researchgate – reseachgate.com 295
-NARCIS – narcis.nl 296
-EurekAlert Experts – www.eurekalert.org/experts.php 296

13. Producten en diensten zoeken 297
Tips voor webwinkelen 298
-Lagere prijzen dankzij vergelijkingssites 298
-Afpingelen met kortingscodes 302
-Tweedehandssites 305
Op reis 308
-Vliegtickets 308
-Hotels 311
-Huurauto’s 313

14. Scrapen 317
Wat is scrapen en wanneer kun je het gebruiken? 318
-Zo ziet gestructureerde informatie eruit 318
Wanneer mag/moet je scrapen? 321
-Scrapen als laatste optie 321
-Mag je zomaar alles scrapen? 321
-Overwegingen 322
-API’s 322
-Verboden toegang 323
-Tools of programmeren? 323
PDF-bestanden omzetten 324
-Opslaan als .xslx of .txt 324
-Cometdocs – cometdocs.com 325
-Tabula – tabula.nerdpower.org 325
-PDF To Excel – pdftoexcel.com 326
Web scraping 328
-Scraper Chrome-plug-in – chrome.google.com/webstore 328
-Een scraper laten maken – scraperwiki.com 329
-Web Scraper – webscraper.io 331
-Outwit Hub – outwit.com 332
-Scrapen met R – r-project.org 334
-Python of Ruby leren – codecadamy.com 336

15. Gegevens verwerken 343
Wat is een spreadsheet? 344
Wat kun je met spreadsheets? 344
-1. Informatie structureren 345
-2. Gestructureerde informatie openen 346
-3. Sneller rekenen 346
-4. Draaitabellen maken 347
-5. Visualisaties maken 347
-6. Gestructureerde informatie opslaan 347
Het verschil tussen .xls en .csv 347
-Andere bestandsformaten 349
Welke gegevens heb je eigenlijk? 350
Je gegevens importeren 351
De basisfuncties 353
-Gegevens invoeren 353
-Het teken = 354
-Rekenen 354
-Formules 356
-Filteren en sorteren 358
-Weergave van je gegevens 361
Draaitabellen 364
-Een draaitabel invoegen 365
-Wat kun je met rijen en kolommen doen? 366
-Welke waarden kun je optellen? 367
-Hoe werken de filters? 367
Hoe structureer je je eigen gegevens? 371
-De journalistieke W’s 371
-Hoe ga je noteren? 371
-Verander je notering halverwege 371
-Wat laat je allemaal uitrekenen? 372

16. Online samenwerken in een team 375
Waarom zou je überhaupt met iemand samenwerken? 376
Hoe vind je leden voor een samenwerkingsproject? 378
-Eerdere onderzoeken 378
-Congressen en conferenties 378
-Organisaties 378
-Vertrouwen opbouwen 379
-Beheers je groep 379
Wat heb je nodig bij samenwerking? 379
-Duidelijke afspraken 380
-Werkwijze 380
-Deadlines 380
-Reguliere meetings 380
Tools voor samenwerking 381
-Slack – slack.com 381
-Microsoft Teams – products.office.com/microsoft-teams 382
-Skype – skype.com 383
-Chatten via Google Drive – drive.google.com 383
-Trello – trello.com 383
-Google Calendar – calendar.google.com 384
-Specifieke tools voor je project 384

17. Je onderzoeksresultaten presenteren 387
Een eenvoudige website bouwen 388
-Kies je domeinnaam 388
-Wix – wix.com 388
-Squarespace – squarespace.com 389
-WordPress – wordpress.com 390
-Medium – medium.com 390
Visuele info presenteren 396
-Hoe maak je een goede visualisatie? 396
-Kleurgebruik in grafieken 398
Welke tools kun je gebruiken? 402
-Grafieken in Google Spreadsheets – drive.google.com 402
-Chartbuilder – quartz.github.io/Chartbuilder/ 402
-Datawrapper – datawrapper.de 403
-LocalFocus – localfocus.nl 403
-Flourish – flourish.studio 404
-Rawgraphs.io 404
-Tools van Knightlab – knightlab.com 405
-Huur een expert in 406
Promoten van je onderzoek 406

18. Zoekexpert blijven 409
Cursusmateriaal om verder te leren 410
-Power Searching With Google – powersearchingwithgoogle.com 410
-Journalism Courses – journalismcourses.org 410
-Google Digital Garage – learndigital.withgoogle.com 411
-Python leren – www.edx.org/course/introduction-computer-science-mitx-6-00--1x-11 412
-Free Code Camp – freecodecamp.org 413
-Codecademy – codecademy.com 413
-YouTube – youtube.com 414
Conferenties, workshops en cursussen volgen 414
-VVOJ Congres – vvoj.nl/conferentie 414
-VVOJ Jongerendag – vvoj.nl/jongeren 414
-DataHarvest – dataharvest.eu 415
-Mozilla Festival – mozillafestival.org 415
-IRE Conference – ire.org/conferences 416
-Incrowd-borrels 416
-NVJ Academy – nvj.nl/nvj-academy 416
-Graphic Hunters – graphichunters.nl 416
-Utrecht Data School – dataschool.nl 416
-Workshops bij CBS en Kadaster 416
Volg andere experts 417
Presenteer jezelf als expert 419

Index 423