Een van de ingrediënten voor een succesvol leven is een positieve kijk op de wereld. Wie altijd het genoegen heeft met een halfvol glas rond te lopen, ziet vooral kansen en is niet gauw geneigd iets als een bedreiging op te vatten. Voor organisaties en personen die de huidige kredietcrisis het hoofd willen bieden is dit waarschijnlijk de beste overlevingsles. Veel managers gaan dan ook op zoek naar nieuwe organisatiemodellen of productiemethoden die voor betere tijden gaan zorgen. Maar is het altijd nodig dat we in onzekere tijden onze kennis en ervaring aan de kant schuiven en op zoek gaan naar nieuwe sleutels voor succes? Vaak vergeten we dat het verleden een rijke en onuitputtelijke bron van succesvolle ervaringen is waar we kracht en inspiratie kunnen vinden. Het is deze hoopvolle en bemoedigende boodschap die appreciative inquiry de wereld in brengt.
Robbert Masselink is in ons land een van de adviseurs die van het eerste uur met deze methode werkt. Hij is coauteur van Waarderend organiseren, een overzichtswerk van de theorie en praktijkervaringen met appreciative inquiry in Nederland. Volgens Masselink is appreciative inquiry in de eerste plaats een houding, een positieve manier van kijken naar mensen en organisaties. Hij benadrukt dat in de gangbare adviespraktijk de probleemgerichte aanpak nog steeds dominant is. Het gevolg is dat managers vooral kijken naar wat er fout is gegaan en daarvoor oplossingen willen hebben. Dit heeft meestal een negatieve uitwerking op de bredere kring van betrokkenen bij het probleem, want wat je aandacht geeft groeit. Als de organisatie een probleem heeft, hebben medewerkers een probleem. De volgende stap is dat medewerkers te horen krijgen of aanvoelen dat zij het probleem zijn. En voordat de invoering van oplossingen van start gaat, zijn veel van de direct belanghebbenden al mentaal afgehaakt en wensen zij hun directie veel succes met deze lastige klus.
Het waarderend onderzoek kiest voor een andere, meer mensgerichte insteek. Het uitgangspunt is dat ieder individu of samenwerkingsverband over de kwaliteiten en ervaringen beschikt om zijn eigen wensen of ambities te realiseren. Want wie de moeite neemt in zijn eigen geschiedenis of loopbaan te duiken vindt altijd wel een succesvol moment of energiegevende activiteit waar hij met plezier en voldoening op terug kijkt. Het stelselmatig ophalen en benoemen van deze succesvolle ervaringen draagt bij aan een positief zelfbeeld en wakkert het vuur van zelfvertrouwen aan dat weer de energiebron is voor het oppakken nieuwe uitdagingen. De vraag die de waarderend onderzoeker aan grote groepen mensen in de organisatie stelt is dan ook: wat geeft leven aan jullie werk of de organisatie, waar zijn jullie trots op, waar zijn jullie goed in? Appreciative inquiry doet daarmee een uitnodiging aan organisaties en managers om vooral gebruik te maken van het aanwezige talent en de creativiteit op de werkvloer.
De wetenschappelijke basis voor appreciative inquiry is eind jaren tachtig gelegd door David Cooperrider. Hij zag dat traditionele veranderaarpakken steeds minder effectief bleken. Hij was niet de enige die dit opmerkte. Eerder al had Martin Seligman met de introductie van de positieve psychologie een flinke steen in de vijver van de klassieke psychologie gegooid. En Mihaly Csikszentmihaly kwam in ongeveer dezelfde periode met zijn bekende theorie van de Flow waarin hij de aandacht vestigde op de verborgen innerlijke krachten en positieve energie van mensen. Inmiddels is er een gestage stroom van wetenschappelijke publicaties en praktijkboeken en mag appreciative inquiry zich, onder andere in ons land, in een toenemende belangstelling van onderzoekers en praktijkmensen verheugen. Zo beschrijven Dewulf en Verheijen in 'Interveniëren en veranderen' de grootschalige toepassing van de waarderende methode in een chemisch bedrijf en zijn er voorbeelden bekend van succesvolle toepassing in de individuele coachingspraktijk.
De kern van het waarderend onderzoek is de 4D-cyclus die een organisatie doorloopt: Discovery, Dream, Design en Destiny. In de Ontdekkingsfase benoemen de medewerkers van de organisatie de situaties en kwaliteiten waarin zij in het verleden succesvol zijn geweest of waar ze nog steeds hun trots aan ontlenen. Onder het motto ‘Alles wat je aandacht geeft groeit’, begint in de Droomfase de visualisatie van de gewenste of ideale situatie en de mogelijkheden om deze vorm te geven. Deze droom fungeert als het wenkend perspectief dat door gerichte actie in realiteit overgaat. In de Ontwerpfase denkt men na over activiteiten die nodig zijn om de gedroomde situatie te bereiken en de mensen die daarbij eventueel zouden kunnen helpen. In de Bestemmingsfase tenslotte gaan de organisatieleden de gewenste situaties creëren door concrete stappen te zetten. Onder het bekende adagium ‘Denk groot en doe klein’, vertaalt men de droom naar uitvoerbare handelingen en smaken zo de voldoening van het richting geven aan de eigen organisatie.
Uit de ruime hoeveelheid publicaties over appreciative inquiry en aanverwante methoden is af te leiden dat de positieve benadering wereldwijd begint aan te slaan. Maar hoe zit het met Nederland, is bij ons ook sprake van een positieve golf? Robert Masselink heeft geen exacte cijfers maar ziet wel dat steeds meer organisaties en instellingen kiezen voor een waarderende aanpak van hun problemen. De auteurs van ‘Waarderend onderzoek’ bieden vanuit hun praktijkervaring een overzichtelijke staalkaart van de ontwikkelingen en specifieke invulling van waarderend onderzoek in Nederland.
In de praktijk blijkt dat er niet één uniforme aanpak is. Adviseurs combineren in toenemende mate Appreciative Inquiry met andere methoden, zoals kwaliteitsmanagement, auditing, strategische planning en cultuurverandering. Ook merkt Masselink dat opdrachtgevers soms aarzelen omdat ze de positieve invalshoek van appreciative inquiry zien als een typisch Amerikaans verschijnsel dat voor onze nuchtere cultuur minder geschikt is.
De vraag die bovenal blijft hangen is of appreciative inquiry meer een houding en een levensvisie is of dat het ook echt iets kan betekenen voor organisaties die gaan voor zichtbare resultaten. Met de blik op vandaag is vooral interessant te weten of een aanpak op basis van behaalde successen en bewezen kwaliteiten voldoende garantie biedt voor een uitweg in de huidige economische crisis. Of heeft Albert Einstein gelijk en lossen we de problemen van vandaag niet op met de successen van gisteren?
Jan Boerstra is zelfstandig consultant en coach en ondersteunt organisaties in de publieke dienstverlening bij veranderingen waarin het verbinden van mensen, systemen en klanten centraal staat. Tevens is hij associate partner van The Customer Connection, een onafhankelijk netwerk van managers en professionals die naar betekenisvolle en duurzame klantrelaties streven (zie www.thecustomerconnection.nl).
Over Jan Boerstra
Jan Boerstra is senior organisatieadviseur en projectleider bij de provincie Flevoland.
