Zo ongeveer zou je de twee hoofdstromingen in de hedendaagse veranderkunde wel kunnen samenvatten. Aan de ene kant de professionals voor wie John Kotters standaardwerk Leading Change nog steeds de kern van hun kennisbasis vormt, aan de andere kant degenen die veel meer waarde hechten aan de inzichten van (bijvoorbeeld) Weick en Sutcliffe. Voor hen zijn organisaties een continue stroom van betekenisgevingsprocessen waarin mensen organiseren dat het werk gedaan wordt. Zo bezien wordt verandering een continu proces van betekenisgeving en het ijken van de resultaten ervan, verandermanagement een geheel van aanpakken waarin stapsgewijs, met betrokkenheid van medewerkers de beoogde verandering gerealiseerd wordt. Waarvoor overigens ook een concrete aanleiding – sommige auteurs hebben het over een ‘tipping point’ – nodig is. Dat dan weer wel.
Tot die laatste set van veranderaanpakken behoort ook appreciative inquiry, kortweg AI. AI houdt een reflectieve kijk op veranderen in, waarin het zoeken naar en creëren van betekenis over wat je ervaart of hebt ervaren centraal staat. In de literatuur wordt vooral het woord ‘inquiry’ benadrukt: AI is feitelijk een onderzoeksproces waarin vragen over onderwerpen of gebeurtenissen worden gesteld die zichtbaar maken wat mensen belangrijk vinden of wat ze aan een situatie of thema waarderen. Dat levert een veranderbenadering op die wezenlijk anders is. Dit komt niet zozeer door het centraal stellen van participatie en betrokkenheid van mensen bij verandering, zoals de auteurs van Veranderen met Appreciative Inquiry schrijven; dat is immers kenmerkend voor alle benaderingen die Jaap van ’t Hek en Leike van Oss in een bijdrage uit 2018 onder ‘de Hollandse School’ scharen. Het onderscheidende van AI zit ‘m veel meer in de aandacht voor het positieve. Met appreciative inquiry doorloop je een proces waarbij je samen met anderen op een open en onderzoekende manier een thema, onderwerp of situatie onderzoekt. De focus ligt daarbij op wat goed gaat, wat mensen belangrijk vinden en wat zij waarderen.
Het AI-gedachtegoed heeft zich in de loop stap voor stap ontwikkeld. In Veranderen met appreciative inquiry is een tijdlijn opgenomen van de ontwikkelingen vanaf 1980, het jaar waarin grondlegger David Cooperrider zijn promotieonderzoek naar de ‘life giving factors’ van organisaties begon, tot de publicatie van Veranderen met appreciative inquiry; 2020 dus. Ook Nederland leverde daaraan een aantal relevante bijdragen. In 2007 verscheen het boek Waarderend organiseren van Masselink en IJbema – de tweede druk kreeg de titel Handboek appreciative inquiry – drie jaar later volgde ‘Het waarderend werkboek’ van dezelfde auteurs. Veranderen met appreciative inquiry zou je daar een geactualiseerde versie van kunnen noemen, alleen is het volgens de auteurs veel meer dan dat. Het is weliswaar nog steeds een werkboek, met diverse oefeningen en gespreksvormen, maar het is nog praktischer geworden, met name door de toevoeging van ruim twintig bijdragen van professionals en ervaringsdeskundigen uit het veld. Verder is de korte introductie van AI in het oude werkboek vervangen door een uitgebreidere beschrijving van theorie en achtergronden. De auteurs beschrijven AI als een waarderende methode van actieonderzoek. Aan de vier oorspronkelijke fasen van het onderzoeksproces hebben zij actuele kennis en nieuwe voorbeelden toegevoegd. Bovendien zijn theorie en praktijk beter met elkaar verweven. In een van de hoofdstukken wordt bijvoorbeeld uitgelegd hoe appreciative inquiry werkt in de communicatie tussen mensen en wat de kenmerken zijn van een waarderend gesprek.
Nieuw is het hoofdstuk over de waarderend onderzoekende facilitator. Nieuw is ook de aandacht voor toekomstige ontwikkelingen. De auteurs beschrijven kort drie ontwikkelingsgebieden van AI: generativiteit, het relationele aspect van AI en waarderend kritisch veranderen. Met name de aandacht voor kritisch waarderend onderzoeken is interessant, omdat de nadruk op het positieve door criticasters nog wel eens als geforceerd of onnatuurlijk wordt beschouwd. Bij kritisch waarderend onderzoeken krijgen mensen erkenning voor hun persoonlijke beleving, ook als die meer omvat dan positieve ervaringen. Daardoor ontstaat ruimte voor nieuwe, nog niet eerder gedeelde verhalen die ook bijdragen aan de verandering.
In Veranderen met appreciative inquiry hebben de auteurs theorie en praktijk op een uiterst functionele manier met elkaar verbonden. Daardoor leent het boek zich uitstekend voor een eerste kennismaking met het AI-gedachtegoed, terwijl het de meer doorgewinterde AI-beoefenaars voldoende nieuwe inzichten, praktijkvoorbeelden en oefenmateriaal biedt.
Over Bert Peene
Bert Peene werkte jarenlang als kerndocent bij IMAGO Groep, Via Vinci Academy en C-Lion, opleiders voor het onderwijs. Daarnaast voerde hij als zelfstandige opdrachten op het gebied van organisatieontwikkeling uit in profit en non-proft. Tegenwoordig werkt hij als free lance docent en schrijft hij voor diverse bladen over managementliteratuur.
