Commissarissen lijken bedaarde figuren verscholen achter hun papieren en laptops in de boardroom. Tot er wat gebeurt. Dan wordt het een heksenketel en kunnen ze de toorn van de samenleving over zich heen krijgen. Niet alleen bij beursgenoteerde ondernemingen, maar ook bij familiebedrijven, hogescholen of zorginstellingen en zeker ook bij voetbalclubs. Commissarissen blijken bij gebrek aan informatie, of juist verblind door een teveel aan informatie, achter de feiten aan te lopen en hun macht is beperkt. De fans van FC Volendam verdedigen de ontslagen bestuursvoorzitter en vertolker van de Palingsound, Jan Smit: hij is afgefikt door mensen die niks van de club weten.
Van corporate naar behavioral governance
Wat wordt er eigenlijk van de commissarissen verwacht en zijn die verwachtingen realistisch? De opdracht van de raad van commissarissen lijkt helder in wetten en codes vastgelegd. Maar toezichthouden is mensenwerk en dus bepalen psychologische processen het gedrag van bestuurders en commissarissen en de cultuur in de organisatie, ook al is daar tot nu toe weinig aandacht voor. Ik koppelde daarom inzichten uit de gedragseconomie aan de belangrijkste onderwerpen op de agenda van de commissaris. Zo definieer ik het opkomende vakgebied: behavioral governance.
Mijn boek, Het spel in de boardroom bevat casuïstiek uit meer dan 100 organisaties. Het is onder meer geïnspireerd op de ervaringen van sprekers en deelnemers aan het programma voor commissarissen en toezichthouders van het Erasmus Governance Institute (EGI), onderdeel van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Uit achttien jaar governance programma’s verzamelde ik, een schat aan casuïstiek, waarmee de lezer zich kan verplaatsen naar de boardroom.
De onderneming midden in de samenleving
Sinds de grote ontsporingen van bedrijven aan het begin van deze eeuw is er veel verbeterd in toezicht- en controleprocessen van grote bedrijven. Toch halen wekelijks nieuwe kleine, maar ook heel grote missers, strategische fouten en financiële misstanden de koppen van de krant. Ondernemingen en maatschappelijke organisaties staan midden in een samenleving die zich steeds assertiever opstelt en hen aanspreekt op hun impact op het klimaat, de maatschappij, de mens en de aarde. Ook de commissaris wordt in toenemende mate een maatschappelijke verantwoordelijkheid toegedicht en gevraagd verantwoording af te leggen aan de stakeholders.
vergrootglas op het spel in de boardroom
Zijn er eigenlijk goede spelregels, weten de commissarissen wat ze moeten doen? Hoe krijgen commissarissen als parttimers, op afstand van de organisatie, zicht op het primaire proces in de organisatie, de strategie, de risico’s, fraude en corruptie, de kwaliteit van het leiderschap? In mijn boek pas ik inzichten van een aantal gedragswetenschappers, waaronder Nobelprijswinnaars Herbert Simon, Daniel Kahneman en Richard Thaler, founding fathers van behavioral economics toe op het vakgebied corporate governance. Wat staat de commissaris aan instrumenten en interventies ter beschikking om zijn organisatorische en maatschappelijke verantwoordelijkheid waar te maken?
Naar een balans in governance
Het speelveld in een wereld van onzekerheden en complexiteit is er voor bestuurders en hun toezichthouders niet makkelijker op geworden. Sommige organisaties schieten daarbij tekort in professionaliteit, andere in een moreel besef. Bij organisaties in transitie naar duurzame doelen speelt de factor ‘cultuur’ een belangrijke rol. Als die niet verandert, blijft dan niet alles hetzelfde en krijgt vernieuwing dan überhaupt wel een kans?
Met focus op de mens achter de toezichthouder en de bestuurder ontwikkelt dit boek vanuit de dark triangle van corporate narcisme een model gebaseerd op de light triangle: een model van empathisch en inclusief leiderschap. Mits gebaseerd op strategische intelligentie en ondernemerschap, kan dit een duurzaam alternatief vormen.
Tot slot
Mijn boek, met zijn casuïstiek, is in eerste instantie bestemd voor commissarissen, toezichthouders en bestuurders en biedt handreikingen om zelf de best practices bij governance vraagstukken te ontdekken. Het is ook bedoeld voor andere beroepsgroepen die direct te maken hebben met de toezichtspraktijk, onder wie accountants, advocaten, bankiers, externe toezichthouders, investeerders en consultants. Het spel in de boardroom rekent ook op een breder publiek, geïnteresseerd in wat er zich achter die meestal gesloten deuren van de boardroom afspeelt.
Over Jan Stolker
Jan Stolker is Director Leadership & Governance van Erasmus School of Economics/EURAC. Hij is adviseur van bestuurders en commissarissen, wetenschapper en spreker en publicist over corporate governance.
