Alle boeken over leiderschap zijn, om het oneerbiedig te verwoorden, toverformules. Als je zeven gewoontes aanleert of vijf stappen doorloopt, dan ben je die magische leider. Wij geven geen toverformule, maar een denkraamwerk dat je kunt gebruiken om te achterhalen wat je kan en wat nog niet. Het is een combinatie tussen theorie en praktijk, iets waarmee lezers aan de slag kunnen.
Waarom moet leiderschap van het voetstuk gehaald worden?
De term leider wordt vaak zonder inhoud gebruikt, vooral omdat het beter klinkt dan manager. Zelfs de meeste schrijvers definiëren niet wat het is. Het komt er vaak op neer dat men alles op leiderschap projecteert wat men geweldig vindt. Dit lege, verheven begrip lokt twee soorten reacties uit. Ten eerste zijn er mensen die zichzelf overschatten en een geweldige leider vinden. Ten tweede zijn er mensen die denken dat ze nooit zo geweldig kunnen worden. In beide gevallen gaan mensen niet met leiderschap aan de slag. Wij democratiseren het woord leiderschap, brengen het weer terug op aarde. Het is niet voor de happy few, we kunnen allemaal leiderschap vertonen maar daar moet je wel wat voor doen.
Hoe definiëren jullie effectief leiderschap?
Leiderschap is het vermogen de ander mee te krijgen. Meer is het niet. Een van de meest gangbare definities die op een wonderbaarlijke manier breed omarmd wordt, is het verschil tussen de visionaire leider en de dagdagelijkse manager. De manager is een soort sukkel die doorlopend alle dingen regelt, terwijl de leider de herder is die als een profeet de toekomst weet te voorspellen. Waarom zou dat nou leiderschap zijn? Wij brengen het terug naar de basics, de definitie ligt al in het woord zelf verscholen. To lead is when others follow.
Hoe krijg je anderen zover dat ze je volgen?
Een van de belangrijkste dingen die we in het boek proberen over te brengen, is: het gaat niet om jou, maar om de ander. Het gaat om het vermogen om bij de ander aan te haken, om de relatie die je creëert. Leiderschap is dus het gedrag dat je vertoont om uiteindelijk die relatie teweeg te brengen. Dan zie je ook gelijk waarom de meeste mensen helemaal geen zin hebben in leiderschap. Om dezelfde reden waarom ze geen zin hebben in andere relaties: je moet er veel tijd en energie in steken. You don’t win hearts and minds, get married and then live happily ever after. You have to keep on winning hearts and minds, it is damn hard work.
Wat heet, jullie beschrijven maar liefst tien tegenovergestelde leiderschapsstijlen waartussen een leider moet laveren.
Het zou zoveel makkelijker zijn als we konden schrijven: doe gewoon dit. Dat werkt niet, anders zou iedereen nu succesvol zijn in leiderschap. Hoe kan het nou dat het zo lastig is? Dat zit in het zoeken naar een balans. Er zit een trade off tussen leiderschapsstijlen, net zoals bij prijs en kwaliteit. Als je iets van de allerhoogste kwaliteit maakt, wordt het vaak te duur. En wanneer je iets zo goedkoop mogelijk maakt, gaat dat ten koste van de kwaliteit. Je moet dus balanceren tussen beide. Wij zijn gaan kijken naar vergelijkbare dynamieken bij leiderschap. Interessant is dat zowel in de praktijk als de theorie mensen doen alsof deze balanceeracts niet bestaan. In de wetenschap is men vooral op zoek naar wetmatigheden die gelden voor alle situaties, terwijl in de praktijk men vooral aan een leiderschapsstijl vasthoudt zonder daarvan de trade offs te zien. Het hangt af van de situatie welke leiderschapsstijl het beste past. Ons idee gaat verder dan dat van situational leadership, want die onderzoekers beschreven vier situaties die om een bepaalde leiderschapsstijl vroegen. Wij stellen dat er oneindig veel soorten situaties zijn. Sorry, er is geen makkelijke oplossing.
Een van de balansen is pragmatisch-visionair. Hoe zou de pragmaticus Mark Rutte meer visionair kunnen worden?
Rutte is typisch iemand die in de partij omhoog is geklommen dankzij zijn pragmatische leiderschapsstijl. Voordelen van die stijl zijn dat het duidelijk is wat de volgende stappen zijn en je niet idealistisch of principieel bent maar realistisch. Dat is handig voor een partij die divers is, want je kan het bijna niet met hem oneens zijn. Met deze stijl is hij een hoop problemen uit de weg gegaan en kwam hij aan de macht. Vervolgens merkte hij dat hij in een aantal valkuilen van de pragmatische leiderschapsstijl stapte. Mensen zeiden: ‘Je hebt geen visie. Waar gaan we naartoe?’ Precies zoals wij mensen adviseren experimenteert hij sinds kort met de andere stijl. Dat kun je het beste in kleine stapjes doen, ook omdat anderen anders denken: wat doet die nou? Vooral in Europa is er tussen al die pragmatisten behoefte aan iemand die een doorkijkje geeft naar de toekomst. Rutte begint nu heel voorzichtig dingen te zeggen als: ‘Dit is stap 1, maar bij stap 2 en 3 zou het dit kunnen betekenen.’ Echt visionair is het nog niet, maar het is een beetje wat langere termijn schetsen. En mensen beginnen dingen te zeggen als: ‘U klinkt bijna visionair.’ Ik denk dat hij daar verder mee zal durven gaan.
Hoe kun je twee tegenovergestelde leiderschapsstijlen combineren?
Als je bij je default style zit, dan is het handig om eerst de tegenovergestelde stijl te snappen. Dan ga je hem ook waarderen. Als je heel democratisch bent en je vindt dat je mensen altijd moet betrekken in besluitvorming, dan is de kans groot dat je allergisch bent voor de autocratische stijl van zelf beslissen. Dat is the dark side. Het begint dus bij het inzien dat het tegenovergestelde ook waardevol kan zijn. Dan kun je onder bepaalde omstandigheden een aantal dingen die je het minst tegenstaan van die stijl proberen. Bijvoorbeeld wanneer je voor de tweede dag een vergadering hebt en bij iedereen de energie eruit loopt, kun je voorstellen wat de oplossing zou kunnen zijn. Als de reacties dan opgelucht zijn, ga je het wellicht vaker doen. Zo ga je je langzamerhand zekerder voelen in die tegenovergestelde stijl en wordt het een deel van je repertoire. Als je uiteindelijk beide stijlen kunt afwisselen als de situatie daarom vraagt, dan vertoon je wendbaar leiderschap.
Ron Meyer is één van de sprekers op het seminar 'Agile organiseren', dat plaatsvindt op 27 november 2018. Daar spreken ook andere bekende auteurs én agile experts zoals Rini van Solingen en Anje-Marijcke van Boxtel.
