Ehhh, wat? Red je de planeet? Jazeker. Roos Vonk leidt ons in diverse hoofdstukken die allemaal over ons individuele, vaak onbewuste gedrag gaan, naar het effect van dat gedrag in groepen en in onze samenleving. En daarmee naar het effect op onze planeet, op onze omgang met andere soorten. Waarom er sprake is van polarisatie, waarom activisten als irritante goeddoeners worden gezien, waarom we zo moeilijk in beweging komen. Als we dat eenmaal weten, kunnen we onze roze bril zien. Als we onszelf een beetje kunnen veranderen, kunnen we écht zien. Onszelf, de ander, de planeet écht zien. En dan komen we in actie. Een boeiend betoog in een prima boek!
Blinde vlek voor onbewuste processen
In Mijn ego heeft altijd gelijk begint Vonk met het meest heikele punt van ons denken: dat we niet weten, niet kúnnen weten waarom we denken wat we denken. We zijn ons vaak niet bewust met welke bril we naar mensen kijken, welke vooroordelen onbewust het beeld kleuren. We hebben een blinde vlek voor onze onbewuste processen, want we dénken dat we het allemaal wel snappen. Dat is een illusie. We hebben een ‘storyteller’ in ons hoofd die allerlei verhalen verzint, en we hebben het niet in de gaten. Daarnaast worden we ongemerkt beïnvloed door anderen én door omstandigheden.
Ons ego zorgt ervoor dat we ons mentaal goed voelen, en haalt daarvoor allerlei trucjes uit. Denk aan neerwaartse sociale vergelijking: ‘ik heb dan wel een 6, maar dat is altijd nog beter dan de 5 van mijn medestudent’. Of zelfdienende vertekening: een goed cijfer is natuurlijk je eigen verdienste, een slecht cijfer ligt aan het examen, of het te strenge nakijken. Daarbij vinden we onszelf beter dan anderen en beter dan ‘gemiddeld’ qua talenten en vaardigheden: bijna iedereen denkt dat hij/zij beter autorijdt dan de gemiddelde Nederlander. En die ‘illusoire superioriteit’ strekt zich ook uit tot onze morele en ethische kwaliteiten. Helaas staat dit zelfbedrog in de weg van zelfverbetering.
Zelfwaardering
We hebben behoefte aan waardering, aan een hoge zelfwaardering. Sommige mensen hebben een lage zelfwaardering, andere een hoge (dat is gezond), en dan zijn er nog de narcisten. Die reageren allemaal anders op complimenten en op kritiek. Volgens de self determination theory krijgen we zelfwaardering als gevolg van de vervulling van de drie basisbehoeften: Verbondenheid, Autonomie en Bekwaamheid. Echter, bij de vervulling van die behoeften gaat ons ‘strategische zelf’ nog wel eens de mist in. We passen ons gedrag aan om aandacht en waardering van anderen te krijgen: zelfpresentatie. Maar van te veel ‘aardig gevonden willen worden’, word je niet populairder, en bereik je én geen autonomie én geen verbondenheid. En van te veel zelfpromotie (opschepperij dus) krijg je óók geen verbondenheid. Bekwaamheid is te verhogen door goede feedback, positieve en negatieve. Maar het geven én ontvangen ervan is nog niet zo makkelijk, ons strategische zelf wil ons beschermen tegen slecht nieuws, zowel het geven ervan als het krijgen. Het is dus vaak niet effectief. Bedankt hoor, strategisch zelf!
Zelfacceptatie en zelfcompassie
We moeten dus van dat manipulerende ego af. Maar hoe? Begin met je persoonlijke waarden leidend te laten zijn bij wat je doet, dat is zelfbevestiging. Neem afstand van je emoties en gedachten, daar zijn oefeningen voor. En zorg voor zelfacceptatie, en sterker nog: zelfcompassie. Hiermee houd je je ego in toom. Maar ego-vrij word je nooit, je blijft bewust bekwaam, je wordt nooit onbewust bekwaam.
Wat we als individu ervaren, heeft impact op onze samenleving, betoogt Vonk. Politici zijn nóg gevoeliger voor hoe ze op een ander overkomen. Een onderdeel van een groep uitmaken, versterkt je (niet reële) overtuigingen, je vindt jouw groep natuurlijk altijd beter dan die andere groep. En onze soort (sapiens) natuurlijk ook beter dan al die andere soorten. Met al deze invloed van het ego zien we de samenleving, de wereld, niet zoals hij écht is. Als we dat nu eens voor elkaar zouden krijgen: onszelf en de ander, onze groep en de andere groep, onze soort en de andere soorten, écht zien. Dan zouden we niet anders kunnen dan ook wat gaan doen, of juist dingen laten.
Mijn conclusie: ons ego heeft niet altijd gelijk! Ons ego is levensgevaarlijk!
Veel ‘zelf-’
Vonk heeft met Mijn ego heeft altijd gelijk weer een prima boek geschreven dat een mooie mix is van wetenschappelijk onderzoek en eigen ervaringen, gelardeerd met heel veel voorbeelden. Bijzonder leuk zijn de herkenbare verhalen over bijv. Trump (de Dunning-Krüger-president) en de uitgebreide uitleg over het Omstanderseffect, waar de laatste jaren nogal wat discussie over was en wat ik op X (Twitter) regelmatig zie opduiken. Vonk debunkt de debunk van Rutger Bregman (in De meeste mensen deugen).
Vonk gebruikt veel analogieën om haar punt te maken, zoals de benzinemeter, die staat voor het zelfbeeld of de zelfwaardering, en zoals de spindoctor en de storyteller, de psychologische huisapotheek en het psychologisch immuunsysteem. Hier en daar vond ik het onderscheid tussen de verschillende termen moeilijk te onthouden, met name als het ging om alles wat met ‘zelf’ begint. Zelfacceptatie, -beeld, -waardering. -bescherming, -compassie, -bevestiging, congruent, -presentatie, -promotie, -rechtvaardiging, -reflectie, -verbetering, -ontwikkeling, -verheffing. En vergeet het ‘strategische zelf’ niet! Gelukkig staat achter in het boek een legenda met uitleg van die termen, plus de bladzijden waarin ze genoemd worden. Dat helpt (iets).
Origineel vond ik de link die Vonk maakt met dierenwelzijn, biodiversiteit en onze lamlendigheid rond klimaatverandering. Origineel, maar niet verrassend, als je haar een beetje volgt op social media weet je dat zij daar heel uitgesproken meningen over heeft. Dat we ons ego niet kúnnen uitschakelen is een goede verklaring voor wat we doen (of laten), maar is natuurlijk geen vrijbrief. Met zelfcompassie zou je je vooroordelen, zoals de morele illusoire superioriteit, moeten kunnen verminderen. Dit zou dan leiden tot actie. Helaas zie ik nog niet iedereen aan mindfulnesstraining beginnen. Maar gelukkig is een grote minderheid (20%) al voldoende om iets in beweging te zetten.
Red de planeet, begin bij jezelf!
Over Elly Stroo Cloeck
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
