Tijdens haar studie milieugeowetenschappen was Ritchie een rasechte pessimist. Daarin werd ze gevoed door haar docenten en de nieuwsberichten over rampen die haar ter ore kwamen. De plotsklapse wending in haar denken gebeurde toen ze een TED-talk van Hans Rosling zag. Roslings verhaal, waarin hij uitlegt dat het met allerlei sociale ontwikkelingen enorm veel beter gaat dan mensen denken, is inmiddels wereldberoemd. Ritchie wil hetzelfde bereiken als Rosling, maar dan op gebied van klimaat en milieu.
‘Gewoon onwaar!’
Ritchie fileert allerlei onware uitspraken, zoals dat de vispopulaties in de oceanen in 2048 volledig zijn ingestort. Ze wijst er ook op hoeveel beter dingen zijn geworden. Luchtvervuiling is op veel plekken in de wereld sterk afgenomen. Het gat in de ozonlaag krimpt sneller dan gedacht. Haar generatie heeft een vele malen kleinere ecologische voetafdruk dan haar grootouders, die geen digitale apparaten hebben. Lokaal voedsel is niet duurzamer dan geïmporteerd voedsel. Dat hangt af van het soort voedsel en de productiewijze. En ja, rundvlees en lamsvlees hebben zeer grote emissies en is vele malen onduurzamer dan kip en plantaardige eiwitten. Op heel veel plekken lezen we uitspraken als ‘dat is gewoon onwaar!’
Goede keuzes maken
In tegenstelling tot veel andere optimisme-gurus bespreekt Ritchie ook de dingen die niet goed gaan. De reductie van broeikasgasemissies gaat nog steeds te langzaam. De energietransitie zou dus veel sneller moeten gaan. Als we dat goed doen, dan zou iedereen die het nodig heeft airconditioning kunnen hebben. De hoeveelheid grond die nodig is voor alle nieuwe ontwikkelingen is in percentages van het totale aardse landoppervlak vaak miniem. Op mij komt dat wat misleidend over als je de arctische toendra’s en de Randstad op één hoop gooit. Bossen en voedsel zijn belangrijke onderwerpen in het boek. Mondiale ontbossing is nog steeds gaande, maar daar komen we niet vanaf door palmolie te boycotten. Minder rundvlees eten helpt wel. Ritchie laat zien wat de goede keuzes zijn. Ze heeft daarbij oog voor de noden van het Mondiale zuiden, waar de welvaart van miljarden mensen nog lang niet op een menswaardig niveau is.
Data op afzonderlijke thema’s
Waar Ritchie niet op ingaat zijn de krachten die maken dat we niet ‘gewoon de goede keuzes maken’ waardoor de broeikasgasemissies wereldwijd nog steeds toenemen. Ze heeft het ook niet over kantelpunten in ecosystemen. Ritchie blijft bij het duiden van de data op de afzonderlijke thema’s. Alleen in het eerste hoofdstuk benoemt ze overkoepelende ideeën die vaak worden ingebracht als oplossingsrichting voor het klimaat, de biodiversiteit en vervuiling. Daar noemt ze het wrede idee van ontvolking, als zogenaamde oplossing voor het inzicht dat ‘we gewoon met minder mensen zouden moeten zijn’. In werkelijkheid is de bevolkingsgroei al lang afgevlakt en veel landen hebben al met krimp te maken. Met hetzelfde gemak doet ze ideeën over postgroei-economie van de hand. Ze reduceert het tot een mondiale herverdelingstheorie die als rekensom niet klopt. Hiermee doet ze tekort aan het belang van het terugbrengen van de vraag naar energie en grondstoffen. Het rekensommetje over het doorgroeien van de vraag, zowel in het Westen als in het Mondiale zuiden geeft ze niet. Door het grotere perspectief te geven, voorbij de data over individuele vraagstukken had het boek belangwekkender kunnen zijn.
Keuzevrijheid
De belangrijkste boodschap van Niet het einde van de wereld is dat er heel veel positieve, goede ontwikkelingen plaatsvinden. Doemdenken is onnodig. Daar word je eigen leven ongelukkiger van. En het kan je tegenhouden om zelf positieve actie te ondernemen. Ritchie wil je helpen om feiten van onzin te scheiden. Ze prijst de economische en technologische veranderingen die ons keuzevrijheid heeft gegeven. Ze wijst ons erop dat keuzevrijheid gepaard gaat met verantwoordelijkheid. Met de feiten in de hand wil ze je aansporen keuzes te maken die bijdragen aan een duurzame toekomst. Richie presenteert een unieke, datagedreven analyse. Met als nadeel dat data-analyse nogal droog kan zijn. Door toevoeging van haar persoonlijke verhaal probeert ze dit te maskeren, maar als lezer zul je toch voorbereid moeten zijn op hoofdstuk na hoofdstuk over feiten, hoe belangwekkend dan ook.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
