En ik blijf om. Margriet Sitskoorn, hoogleraar klinische neuropsychologie aan Tilburg University heeft met Ik2 namelijk een monumentaal boek geschreven. Waarom? Omdat ze met een combinatie van wetenschappelijke kennis en eenvoudige praktijkvoorbeelden overtuigend aangeeft, dat iedereen in staat is om meer sturing aan zijn of haar leven te geven, zowel professioneel als persoonlijk. Om van een speelbal een spelleider te worden en van daaruit je doelen te formuleren én te realiseren. Om uit een eventuele slachtofferrol te treden. Juist in dit tijdperk, waarin Europa piept en kraakt vanwege de vluchtelingencrisis. Juist nu is het van belang dat individuen de beste versie van zichzelf kunnen worden. Niet alleen voor zichzelf, ook voor de ander.
In grote lijnen bestaat het boek uit twee delen. Het eerste deel gaat over inzicht krijgen in jezelf, je eigen doelen, de benodigde vaardigheden om die doelen te realiseren en de invloed die je hersenen daarop hebben. In het tweede deel ga je op basis daarvan aan de slag met het EFFECT programma. In een kort derde deel kan je, na een aantal maanden, zelf de effecten van dit programma meten. Het boek is hiermee een echt doe-boek. Het bevat talloze oefeningen en verwijzingen naar websites met nog meer oefeningen. Dit maakt een zelfhulpboek nog niet onderscheidend. Wat dan wél?
Dat is de spiegelwerking van het boek, de confrontatie met jezelf. Het laat zien dat we zelf veel meer het heft in handen kunnen nemen dan we vaak denken, zonder in de illusie van volledige maakbaarheid te trappen. Neem bijvoorbeeld de inconvenient truth van onze hedendaagse VUCA-wereld, waarin we het met z’n allen moeten zien te rooien. Dit vormt hoofdstuk 2 van het boek. VUCA is afkomstig uit de militaire wereld en staat voor volatility, uncertainty, complexity en ambiguity. Ofwel, de cocktail van beweeglijkheid, onzekerheid, complexiteit en meerduidigheid van situaties of ontwikkelingen. Allemaal factoren, die in onderlinge samenhang ons dagelijkse leven binnen en buiten organisaties in hoge mate beïnvloeden. Dit wakkert bij velen gevoelens van onbehagen en angst aan. Denk aan de al genoemde Europese vluchtelingencrisis. Effectief leren omgaan met deze VUCA-wereld is dan ook het uitgangspunt van het boek.
De stap van dergelijke crises naar je eigen situatie is veel kleiner dan je op het eerste gezicht denkt. Immers, in hoeverre ben jij door je eigen (on)bewuste gedrag in staat om te (over)leven, en het liefst ook nog een beetje leuk, in de huidige wereld? Een wereld die de komende jaren eerder meer dan minder VUCA wordt? Ben jij in staat om in zo’n veranderlijke en onzekere wereld je baan te behouden, de studie van je kinderen straks te betalen, je eigen welzijn en geluk te creëren, en een bijdrage te leveren van het welzijn en geluk van de mensen om je heen, zowel privé als zakelijk?
Wat dit boek onderscheidt van de vele soortgenoten zijn de positief–realistische en concrete antwoorden op zulke existentiële vragen. Ja, het is wel degelijk mogelijk om in de VUCA-wereld je doelen, en daarmee geluk en welzijn, te bereiken. Dit is mogelijk vanwege de ongekende plasticiteit van onze hersenen (positief), alleen moet je daar wel daadwerkelijk mee aan de slag (realistisch) met het EFFECT-programma (concreet).
Onze evolutionair gezien jonge prefrontale hersenschors speelt hierbij een hoofdrol. In dit zogenoemde executieve of CEO-brein zetelt ons vermogen om reflexen vanuit oudere hersendelen kritisch te beschouwen en te weerstaan. Dank zij ons CEO-brein zijn we bijvoorbeeld in staat om het verschil tussen kortetermijngenot en langetermijngeluk, en het bijbehorende gedrag, in te zien en daar naar te handelen. Immers, zoals Sitskoorn schrijft: ‘We denken vaak dat het najagen van onze verlangens gelijk staat met gelukkig worden’. In grote woorden, ons CEO-brein maakt ons mens.
Een paar zinnen over het EFFECT-programma. Dit is opgebouwd uit de onderdelen Enriched environment (verrijk je omgeving), Flow focus (geef richting aan je hersenplasticiteit), Fixed sleep pattern (de kracht van slapen), Exercise (inderdaad, bewegen!), Connect today and tomorrow (maak je toekomst vandaag) en Time (gun jezelf tijd). Ofwel, zo simpel kan het zijn. Met goed slapen en voldoende beweging wek je bijvoorbeeld extra energie op om je CEO-brein optimaal te benutten. Dit stelt je beter in staat om allerlei niet-functionele korte termijn genotsreflexen te weerstaan, wat ten goede komt aan het realiseren van je bewust gekozen langetermijndoelen.
Opvallend, ook het regelmatig beoefenen van vormen van meditatie blijkt direct gerelateerd aan de ontwikkeling van je CEO-brein. De auteur is, zoals nog velen in de westerse wereld, ‘altijd een beetje huiverig’ om over meditatie te beginnen. Meditatie bevordert onder andere het ontwikkelen van aandacht, waar niets zweverigs aan is en je brein dus van opkikkert.
Samenvattend, Ik2 is een bijzonder boek. Het overtuigd dat doelen bereiken in een veranderlijke en onzekere wereld nog steeds mogelijk is. Allen moet jij zelf wel bereid zijn er stevig en zelf-confronterend mee aan de slag te gaan. Voor wie dit niet aanspreekt stelt Sitskoorn: ‘Het spijt me dat ik het moet zeggen, maar als je denkt dat ik teveel van je vraag, heb je het des te harder nodig’. Au of uitdaging? Werken aan een betere versie van jezelf is immers ook werken aan een betere versie van de wereld. Wie wil dat nu niet?
Dr. ir. Martin van Staveren MBA is gepromoveerd op het implementeren van risicomanagement in organisaties. Vanuit zijn adviesbureau VSRM adviseert hij publieke, private en projectorganisaties over effectiever omgaan met onzekerheid. In 2015 verscheen Van Staverens eerste managementboek over de omgang met risico's: Risicogestuurd werken in de praktijk.
Over Martin van Staveren
Martin van Staveren is adviseur, auteur, docent en spreker. Hij ontwikkelde het gedachtegoed voor risicoleiderschap. Met zijn bureau VSRM helpt hij organisaties doelgericht om te gaan met risico’s én kansen in complexe situaties. Eerder schreef hij onder andere Risicogestuurd werken (2015), Risicoleiderschap (2018) en Iedereen Risicoleider (2020).
