In haar overtuigende betoog beargumenteert Mariana Mazzucato dat de overheid niet alleen ondernemend en innovatief kán zijn, maar ook moét zijn om in deze wereld verregaande veranderingen teweeg te brengen. Aan de hand van innovaties zoals het internet, ooit ontwikkeld door het Amerikaanse leger als communicatiemiddel, gidst Mazzucato de lezer langs de contouren van een publieke sector die innovatief, ondernemend en baanbrekend is.
Het is weinig verbazingwekkend dat Mazzucato een graag geciteerde econome is in links-progressieve kringen. Haar betoog ontkracht de stereotype beelden van een creatieve en ondernemende private sector die geniaal is, met daartegenover een slapende saaie publieke sector die enkel geldverkwistend is.
Het betoog van Mazzucato is globaal opgebouwd uit een drietrapsraket van argumenten waarin ze beschrijft hoe de creatieve private sector steun ontvangt van de overheid, zonder dat de overheid hiervoor rendement of erkenning voor krijgt. Hou je vast…
Haar eerste argument concentreert zich op het doen van onderzoek naar nieuwe technologieën of innovatieve energiebronnen. Het boek beschrijft dat de durfkapitalisten uit Sillicon Valley vaak pas instappen nadat de veelal publiek gefinancierde noodzakelijke innovaties al zijn gedaan. Veel van de private investeerders worden afgerekend op kortetermijnrendement, het loont voor hen niet om onzekere langetermijninvesteringen te doen in twijfelachtig onderzoek. Onderzoek naar bijvoorbeeld nieuwe technologieën of naar alternatieve energiebronnen is dus veelal publiek gefinancierd. Het jongensboekachtige verhaal van baanbrekende innovaties en ontdekkingen die worden gedaan vanuit een garage in Californië strookt dus niet met de realiteit. Bottom line is dat, voordat een nieuwe innovatieve sector opstaat of ontstaat, er jaren van veelal publiek gefinancierd onderzoek aan vooraf zijn gegaan.
Als start-ups of durfkapitalisten eenmaal besluiten een bedrijf te beginnen of te financieren in een bepaalde sector, maken ze (in)direct nog veel gebruik van overheidssteun: dit is deel twee van Mazzucato’s argumentatie. Veel bedrijven in Sillicon Valley hebben gebruik gemaakt van publieke subsidiemogelijkheden bij het starten van hun bedrijf. Daarnaast vallen ze in de opstartfase vaak onder een lager belastingtarief.
Indirect maken bedrijven echter via een hele andere route nog veel sterker gebruik van publiek gefinancierde innovaties. Zoals net al duidelijk werd staat de overheid vaak aan de basis van fundamenteel onderzoek, de big-bang. Als dit onderzoek is gedaan ontwikkelen er vaak diverse spin-offs van deze big bang die de nieuwe mogelijkheden sectorspecifiek onderzoeken. Ook dit onderzoek vindt voornamelijk plaats op met publiek-geld gefinancierde plaatsen. Veel van de technologieën die gebruikt worden in bijvoorbeeld de high-tech of start-up sector zijn doorontwikkeld op publiek gefinancierde universiteiten of door het met belastinggeld betaalde Amerikaanse leger. Apple, het wonder van Sillicon Valley met Steve Jobs als profeet, blijkt volgens Mazzucato veelal gebruik te maken van technieken die ontwikkeld zijn met publieke financiering. In het hoofdstuk ‘de staat achter de iPhone’ beschrijft ze dat Apple vooral goed surft op de golven van de technologische vooruitgang. Het bedrijf is geniaal in het ontwerpen en toepassen van technologieën die oorspronkelijk werden ontwikkeld en gefinancierd door de Amerikaanse overheid en het militaire apparaat. Goed voorbeeld hiervan is de integratie van het Global Positioning System (GPS) in producten zoals de IPhone. GPS, ooit ontwikkeld door het Pentagon voor wereldwijde geografische plaatsbepaling, om begrijpelijke redenen een militair strategisch middel, is zo succesvol geïntegreerd door bedrijven als Apple en Google in hun producten dat het tegenwoordig in ons leven onmisbaar is geworden. Denk aan apps als Google Maps, 9292ov of nog recenter…Pokémon Go en je begrijpt wat Mazzucato bedoelt.
Mazzucato’s derde argument is pijnlijk in de jaren na een wereldwijde financiële crisis. Zoals we konden lezen subsidieert de overheid startende bedrijfjes die werken aan innovatieve producten of middelen. Daarnaast investeert de overheid zelf in R&D via universiteiten of via het ministerie van defensie. Waarom? Want wat is het rendement van de overheid? Een logisch antwoord is dat de overheid geld ontvangt uit belastinginkomsten en dat de bedrijvigheid zorgt voor extra werkgelegenheid. Mazzucato laat echter zien dat de praktijk weerbarstig is; reuzen uit Sillicon Valley zoals Apple, Google en Facebook maken veelvuldig gebruik van belastingparadijzen, terwijl hun thuisstaat Californië kampt met grote tekorten in haar begroting en praktisch failliet verklaard is. Daarnaast wordt veel productiewerk verplaatst naar landen waar de loonkosten lager liggen. Tevens betoogt Mazzucato dat de techgiganten een groot deel van hun winst uitbetalen aan aandelenhouders om de beurskoers op peil te houden en niet herinvesteren in R&D op zoek naar de volgende grote innovatie. Tot slot, en misschien wel het meest crue, veel van de innovatieve bedrijven binnen de techsector financieren met hun winst lobbyisten die bij Amerikaanse politici pleiten voor een verdere verlaging van de belastingdruk en publieke ‘regelzucht’...
Mazzucato eindigt De ondernemende staat met een vurig betoog voor een ‘niet parasitair, maar symbiotisch systeem van publiek-private samenwerking’. Een nieuwe vorm van samenwerking waarin zowel de inspanningen als de winst gedeeld wordt door alle partijen. Als adviseur binnen zowel de publieke als private sector kan ik dit initiatief enkel toejuichen!
Over Ruud Schapenk
Ruud Schapenk is adviseur bij Adviestalent. Adviestalent leidt jonge talentvolle academici op tot breed inzetbare adviseurs en managers. Adviestalent is een initiatief van Twynstra Gudde.