Dicht bij het einde, terug naar het begin - ‘Inzichten in persoonlijke ontwikkeling’

In Dicht bij het einde, terug naar het begin blikt Yalom terug op zijn zeventigjarige huwelijk met Marilyn, zijn jeugd, professionele leven en de levensvragen die hem hebben beziggehouden. Marilyn Yalom, die twee jaar later na de lancering van dit boek in 2019 overleed, was hoogleraar en auteur van boeken over de rol van vrouwen in geschiedenis en cultuur. Hun intellectuele en persoonlijke band speelt een cruciale rol in zijn overpeinzingen.

zelftranscendentie

Yalom werd beïnvloed door denkers als Viktor Frankl, Epicurus en Sartre. Mede door hen benadrukt hij het belang van zelftranscendentie—het vermogen om jezelf te overstijgen en betekenis te vinden in verbinding met anderen—boven zelfrealisatie. Later in zijn loopbaan, en ook in dit boek, begint hij de meerwaarde te zien van leren en ontwikkelen via groepstherapie.

Observaties

Als psychotherapeut gelooft Yalom sterk in de kracht van verhalen om het leven betekenis te geven. In zijn memoires toont hij hoe dit niet alleen voor zijn cliënten geldt, maar ook voor hemzelf. Zijn schrijfstijl is helder en direct; hij vermijdt theoretische bespiegelingen en brengt zijn inzichten tot leven door persoonlijke ervaringen. Zo wisselt hij herinneringen af met huidige observaties—gesprekken met patiënten, fietstochten en zelfs nachtmerries die hem achtervolgen.

Wond

Een specifieke herinnering betreft Alice, een buurmeisje uit zijn jeugd dat worstelde met acne. Op een dag schold hij haar uit vanwege haar puisten, een opmerking die destijds weinig indruk op hem maakte. Pas op latere leeftijd, wanneer hij over haar droomt, beseft hij welke pijn hij haar mogelijk heeft aangedaan. Hij overweegt hoe zijn woorden haar zelfbeeld kunnen hebben beïnvloed en vraagt zich af of dit een blijvende wond heeft achtergelaten.

Jeugd

Yalom reflecteert ook op zijn jeugd als zoon van Joods-Russische immigranten. Zijn vader werkte lange dagen in een kruidenierswinkel en had weinig tijd voor het gezin, terwijl zijn moeder hoge verwachtingen had en vaak afstandelijk was. Waar hij vroeger vooral de afstand voelde en op zijn eigen gevoelens gefocust was, ziet hij nu ook de worstelingen van zijn ouders. Zijn vader was niet afwezig uit onwil, maar uit noodzaak: hij werkte hard om het gezin te onderhouden. Zijn moeder, die hij ooit als kil en veeleisend ervoer, droeg waarschijnlijk haar eigen onuitgesproken trauma’s met zich mee, waardoor zij niet altijd de warmte kon geven die hij als kind nodig had.

Hij beschrijft kinderen van immigranten als prachtige lelies die vaak boven de oppervlakte bloeien, maar zonder diepe wortels in de aarde. Dit vat niet alleen zijn eigen identiteitsstrijd samen, maar ook die van zijn ouders, die vochten voor een beter leven in een land dat nooit helemaal het hunne werd. 

Betrouwbaarheid van herinneringen

Een interessant spanningsveld in het boek is voor mij Yaloms houding ten opzichte van zijn geheugen. Hij geeft eerlijk aan dat zijn geheugen hem in de steek laat en dat het schrijven steeds moeizamer gaat. Tegelijkertijd beschrijft hij herinneringen uit zijn jeugd en loopbaan met een opmerkelijke precisie. Dit paradoxale element maakt het boek niet minder waardevol, maar voegt juist een extra laag toe: het toont denk ik hoe ons eigen levensverhaal zich blijft herschrijven, zelfs als we denken dat we het goed herinneren.

Een andere kritische noot betreft wat andere recensenten benoemen als ‘borstklopperij’. Het boek zou een uitstalkast van succesverhalen zijn. Ik denk dat dit een kwestie is van perceptie, van verwachtingen en eigen ervaringen van degene die het boek leest. Mij valt vooral bescheidenheid en een zelfreflectieve houding op.

Inzichten voor leidinggevenden

Hoewel dit een persoonlijk boek is, bevat het inzichten die relevant zijn voor leiders en managers:

-Luisteren en erkennen: Yalom toont dat echte verbinding ontstaat door oprechte aandacht en erkenning van de ander. 

-Kwetsbaarheid en authenticiteit: In plaats van zich op te stellen als de alwetende therapeut, deelt Yalom zijn twijfels en onzekerheden. 

-De kracht van verhalen: Yalom gebruikt verhalen om betekenis te geven aan het leven en de menselijke ervaring. 

Afdronk

Met Dicht bij het einde, terug naar het begin heeft Irvin D. Yalom een boek geschreven dat niet alleen over sterfelijkheid en afscheid gaat, maar ook over liefde en hoe herinneringen voortleven. Zijn terugblik op zijn jeugd en carrière biedt inzichten in persoonlijke ontwikkeling en bredere lessen over menselijkheid, empathie en de impact van onze relaties.

Voor leiders en managers biedt het een subtiele maar krachtige boodschap: goed leiderschap begint bij het vermogen om anderen—en jezelf—met oprechte aandacht en compassie te benaderen.