1 Inleiding 1
1.1 Aanleiding voor het boek 1
1.2 Doel van het boek 3
1.3 Overgang naar natuur in de Ow 3
1.4 Leeswijzer 4
2 Overzicht van internationaal, Europees en Benelux natuurbeschermingsrecht
2.1 Inleiding 5
2.2 Internationale verdragen 6
2.2.1 Het biodiversiteitsverdrag 6
2.2.2 Het verdrag van Bern 9
2.2.3 Het verdrag van Ramsar 11
2.2.4 Verdrag van Bonn 13
2.2.5 Werelderfgoedverdrag 14
2.2.6 Cites 15
2.2.7 Internationale overeenkomst inzake tropisch hout 16
2.2.8 Betekenis van internationale verdragen in de rechtspraktijk 17
2.3 Europese regelgeving 18
2.3.1 Voorstel voor een verordening betreffende natuurherstel 18
2.3.2 Cites-verordening 21
2.3.3 Invasievesoortenverordening 23
2.3.4 EU-regelgeving met betrekking tot hout 25
2.3.5 Overige Europese regelgeving 28
2.4 Benelux-regelgeving 32
3 Algemene inleiding instrumenten 35
3.1 Doelstellingen van de Omgevingswet 35
3.2 Systematiek en instrumenten 36
3.2.1 Integratie van natuurbeschermingsrechtelijke instrumenten in de Ow 36
3.2.2 Decentralisatie en deregulering 37
3.2.3 De voor het natuurbeschermingsrecht belangrijkste kerninstrumenten van de Ow 38
3.3 Oogmerken 43
3.4 Taken en bevoegdheden 44
3.5 Flexibiliseringsinstrumenten 46
3.5.1 Maatwerkregels 47
3.5.2 Maatwerkvoorschriften 48
3.5.3 Gelijkwaardigheidsbepalingen 49
3.5.4 Experimenteerbepaling 50
3.6 Vergunningsystematiek (incl. enkelvoudige of meervoudige aanvraag) 50
3.7 Procedures 51
3.7.1 Aanvraag 51
3.7.2 Besluitvormingsprocedures 53
3.7.3 Advies en instemming 55
3.7.4 Intrekking of wijziging van besluiten 55
3.7.5 Beroep 56
3.8 Overgangsrecht 57
3.8.1 Besluiten etc. 57
3.8.2 Procedures 62
3.9 Rechten en tarieven 63
3.10 Zorgplicht en specifieke zorgplicht 64
3.11 Normadressaat 66
3.12 Gegevensverstrekking en monitoring 67
3.13 Ongewone voorvallen 69
3.14 Adviesorganen 71
4 Gebiedsbescherming 73
4.1 Inleiding 73
4.2 Natura 2000-gebieden 74
4.2.1 De aanwijzing van Natura 2000-gebieden 74
4.2.1.1 De EU-rechtelijke randvoorwaarden voor aanwijzing 75
4.2.1.2 De Nederlandse randvoorwaarden voor aanwijzing 78
4.2.1.3 De inhoud van een aanwijzingsbesluit 78
4.2.1.4 De aanwijzingsprocedure 82
4.2.1.5 Rechtsbescherming tegen de aanwijzing of niet aanwijzing 82
4.2.1.6 Wijziging c.q. actualisatie van een aanwijzing 84
4.2.1.7 Bescherming voorafgaand aan het van kracht worden van de aanwijzing 89
4.2.2 Rechtsgevolgen van een aanwijzingsbesluit 91
4.2.2.1 Inleiding 91
4.2.2.2 Relevante bepalingen habitatrichtlijn 91
4.2.2.3 Art. 4 vogelrichtlijn 96
4.2.2.4 Nationale rechtsgevolgen van de aanwijzing van een Natura 2000-gebied (overzicht) 98
4.2.3 Instandhoudingsmaatregelen en passende maatregelen Natura 2000-gebieden 99
4.2.3.1 Vertrekpunt: provinciale taak 99
4.2.3.2 Uitzondering: Rijkstaak 99
4.2.3.3 Reikwijdte verplichting tot treffen van instandhoudings- en passende maatregelen 99
4.2.3.4 Beperken toegang (art. 2.45 Ow en art. 3.59 onder b sub 1 en 3.60 Bkl) 106
4.2.3.5 Verrichten feitelijke handelingen; aanbrengen van kentekenen 108
4.2.4 Zorgplicht belang gebiedsbescherming 109
4.2.5 Beheerplan Natura 2000 112
4.2.5.1 Inleiding 112
4.2.5.2 Bevoegdheid 112
4.2.5.3 Verplichte inhoud beheerplan Natura 2000 113
4.2.5.4 Mogelijke inhoud beheerplan Natura 2000 114
4.2.5.5 Eerste vaststelling beheerplan 115
4.2.5.6 Planprocedure en planperiode 115
4.2.5.7 Rechtsbescherming 115
4.2.6 Voorafgaande toetsing van plannen en projecten 116
4.2.6.1 Inleiding 116
4.2.6.2 Systematiek Ow op hoofdlijnen 116
4.2.6.3 Beschouwing van het begrip ‘project’ 118
4.2.6.4 Beschouwing van het begrip ‘plan’ 123
4.2.7 Mogelijk significante gevolgen: voortoets 124
4.2.7.1 Referentiesituatie bij de beoordeling van een ‘project’ 125
4.2.7.2 Referentiesituatie bij de beoordeling van een ‘plan’ 131
4.2.7.3 Externe werking 140
4.2.7.4 Gevolgen voor buitenlandse gebieden 142
4.2.8 Mogelijk significante gevolgen: passende beoordeling 143
4.2.8.1 Autonome ontwikkelingen in de passende beoordeling 144
4.2.8.2 Instandhoudings-/passende en beschermingsmaatregelen in de passende beoordeling 145
4.2.8.3 Onderscheid tussen beschermingsmaatregel en compenserende maatregel 149
4.2.8.4 Cumulatie 153
4.2.8.5 Zekerheid dat de natuurlijke kenmerken niet worden aangetast 158
4.2.8.6 Uitzonderingen op verplichting om passende beoordeling te maken 163
4.2.9 Uitzonderingen op vergunningplicht voor een Natura 2000-activiteit 164
4.2.10 ADC-toets 165
4.2.10.1 Inleiding 165
4.2.10.2 Geen alternatieve oplossingen 166
4.2.10.3 Jurisprudentie over de alternatieventoets 168
4.2.10.4 Dwingende redenen van groot openbaar belang 170
4.2.10.5 Jurisprudentie over dwingende redenen van groot openbaar belang 171
4.2.10.6 Effecten voor prioritaire habitattypen en prioritaire soorten 175
4.2.10.7 Compensatie 175
4.2.10.8 Jurisprudentie over compenserende maatregelen 179
4.2.10.9 Monitoring en evaluatie van compenserende maatregelen 180
4.3 Overige gebieden 181
4.3.1 Het natuurnetwerk Nederland 181
4.3.1.1 Aanwijzing en wijziging van de aanwijzing en rechtsgevolgen ervan 182
4.3.2 Bijzondere nationale natuurgebieden 187
4.3.3 Nationaal park 190
4.3.4 Bijzondere provinciale natuurgebieden en bijzondere provinciale landschappen 192
5 Stikstof 193
5.1 Inleiding 193
5.2 Omgevingswaarden voor stikstofdepositie 194
5.3 Programma Stikstofreductie en Natuurverbetering 197
5.3.1 Monitoring en evaluatie 201
5.3.2 Gebiedsgerichte uitwerkingen Programma Stikstofreductie en Natuurverbetering 203
5.3.3 Relatie met het Nationaal Programma Landelijk Gebied 205
5.4 Extern salderen 205
5.4.1 Beleidsregels extern salderen 206
5.5 Register stikstofdepositieruimte (AERIUS Register) 214
5.6 Gemeentelijke programmatische aanpak stikstof 217
5.7 Programma legalisering projecten natuur 220
5.7.1 Het programma legalisering projecten natuur en de ADC-toets 222
5.7.2 Het toedelen van stikstofdepositieruimte 225
5.7.3 Jurisprudentie over handhaving met betrekking tot gemelde PAS-projecten 227
5.8 Stikstofemissiebeperkingsplicht bouw- en sloopwerkzaamheden 228
6 Soortenbescherming onder de Omgevingswet 231
6.1 Inleiding 231
6.2 Systematiek soortenbescherming 233
6.3 Beschermde soorten: vogels, strikt beschermde soorten en overige soorten 234
6.4 Populatie; reikwijdte beschermingsniveau individu versus populatie 235
6.5 Soorten – vogels 242
6.6 Soorten – strikt beschermde soorten 244
6.6.1 Natuurlijk verspreidingsgebied 245
6.7 Soorten – overige soorten 247
6.8 Opzetvereiste 249
6.9 Flora- en fauna-activiteit en schadelijke handelingen (verboden) 252
6.10 Schadelijke handelingen (verboden) ten aanzien van vogels 254
6.10.1 Verbod opzettelijk vangen en doden 255
6.10.2 Verbod opzettelijk vernielen, beschadigen, wegnemen nesten en rustplaatsen 255
6.10.2.1 Jaarrond beschermde nesten en broedseizoen (periode van bescherming) 259
6.10.3 Verbod eieren rapen en onder zich hebben 261
6.10.4 Verbod opzettelijk storen 262
6.11 Schadelijke handelingen (verboden) ten aanzien van strikt beschermde soorten 263
6.11.1 Verbod opzettelijk doden en vangen 264
6.11.2 Verbod vernielen of beschadigen voortplantings- of rustplaats 264
6.11.3 Verbod opzettelijk verstoren 266
6.11.4 Verbod opzettelijk rapen en vernielen van eieren 268
6.11.5 Verbod op het opzettelijk plukken en verzamelen, afsnijden, ontwortelen of vernielen van planten 268
6.12 Schadelijke handelingen (verboden) ten aanzien van overige soorten 269
6.13 Afwijken van de verboden – Systematiek afwijken 270
6.13.1 Geen andere bevredigende oplossing 273
6.13.2 Belangen voor afwijken van de verboden 275
6.13.2.1 Volksgezondheid of de openbare veiligheid 276
6.13.2.2 Ter voorkoming van belangrijke schade aan gewassen, vee, bossen, visserij, wateren of andere vormen van eigendommen 279
6.13.2.3 Ter bescherming van flora of fauna 280
6.13.2.4 Voor onderzoek of onderwijs 281
6.13.2.5 Kleine hoeveelheden 282
6.13.2.6 Veiligheid van het luchtverkeer (vogels) 285
6.13.2.7 Dwingende redenen van groot openbaar belang (strikt beschermde soorten) 286
6.13.2.8 Aanvullende belangen voor overige soorten 288
6.13.3 Toets aan de staat van instandhouding van de soort 289
6.13.3.1 1%-criterium 291
6.13.3.2 Cumulatieve effecten 294
6.14 Uitzonderingen op het verbod zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit en begrenzing afwijkingen 296
6.15 Vergunningvrije gevallen bij ministeriële regeling 296
6.16 Vergunningvrije gevallen in een omgevingsverordening 299
6.17 Aanwijzing vergunningvrije gevallen in een programma 300
6.18 Omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit 301
6.18.1 Vergunningvoorschriften 301
6.19 Flora- en fauna-activiteit in een projectbesluit 302
6.20 Gedragscode 303
6.21 Mitigerende maatregelen 307
6.22 Zorgplicht algemeen en specifieke zorgplichten 309
6.23 Tijdelijke natuur 311
6.24 Walvisvangst 313
6.25 Uitzetten en herintroductie 313
6.26 Handel en bezit van beschermde soorten 317
6.26.1 Inleiding 317
6.26.2 Vogels 318
6.26.3 Strikt beschermde soorten 320
6.26.4 Andere soorten 321
6.27 Uitvoering EU-verordeningen 322
6.27.1 Cites 323
6.27.2 EU-zeehondenregelgeving en wildklemverordening 325
6.27.3 Invasieve uitheemse soorten 326
6.28 Vervoer en opvang van zieke of gewonde dieren 327
6.28.1 Vogels en strikt beschermde soorten 327
6.28.2 Overige soorten 329
6.29 Prepareren 329
6.30 Gefokte dieren en gekweekte planten 330
7 De jacht 333
7.1 Internationale en Europeesrechtelijke uitgangspunten voor de jacht 333
7.2 De Benelux-overeenkomst op het gebied van de jacht en de vogelbescherming 336
7.3 Het jachtrecht 337
7.3.1 Gerechtigden tot de jacht 337
7.3.2 Omgevingsvergunning voor jachtgeweeractiviteiten 338
7.3.3 Indieningsvereisten voor een omgevingsvergunning voor jachtgeweeractiviteiten 339
7.3.4 Instructieregels 339
7.3.5 Vereisten rond het bezitten van een geweer en munitie 341
7.3.6 Vereisten voor een omgevingsvergunning voor valkeniersactiviteiten 343
7.3.7 Geldigheidsduur van omgevingsvergunningen voor jachtgeweeractiviteiten en valkeniersactiviteiten 344
7.3.8 Jachtexamen, valkeniersexamen en examen voor kooikers 344
7.3.9 Jachtverzekering 345
7.3.10 Lidmaatschap wildbeheereenheid 346
7.3.11 Beschikken over jachtveld 346
7.3.12 Jacht door buitenlandse jager 347
7.3.13 Intrekken van een omgevingsvergunning voor jachtgeweeractiviteiten 348
7.3.14 Rechtsbescherming bij weigering of intrekking omgevingsvergunning voor jachtgeweeractiviteiten 349
7.3.15 Overgangsrecht 349
7.4 Gebruikmaken van het jachtrecht 349
7.4.1 Wildsoorten: waarom deze soorten? 350
7.4.2 Opening en sluiting van de jacht 351
7.4.3 Maatwerkmogelijkheden en uitzonderingen rond openstelling van de jacht 352
7.4.4 Jachtmiddelen 353
7.4.5 Niet jagen binnen de bebouwingscontour jacht 354
7.4.6 Geweren en munitie 355
7.4.7 Honden, niet zijnde lange honden 357
7.4.8 Jachtvogels 358
7.4.9 Eendenkooien 359
7.4.10 Overige vang- of dodingsmiddelen 360
7.4.11 Andere tot de jager gerichte verboden 360
7.4.12 Onder zich hebben en verhandelen van ‘wild’ in de zin van de Beneluxovereenkomst 362
8 Beheer en schadebestrijding 363
8.1 Inleiding 363
8.2 Faunabeheereenheden 363
8.3 Wildbeheereenheden 365
8.4 Faunabeheerplannen 365
8.5 Schade- of overlastbestrijding en populatiebeheer 371
8.5.1 Schadebestrijding op grond van een ministeriële regeling en omgevingsverordening als vergunningvrije activiteit 371
8.5.1.1 Eisen bij aanwijzen van vogelrichtlijnsoorten 373
8.5.1.2 Eisen bij aanwijzing soorten habitatrichtlijn 373
8.5.1.3 Eisen bij aanwijzen ‘andere soorten’ 374
8.5.2 De landelijke vrijstellingsregeling 374
8.5.3 Overlastbestrijding binnen de bebouwingscontour van gemeenten 375
8.5.4 Omgevingsvergunning voor schadebestrijding 376
8.5.5 Omgevingsvergunning voor het beperken van de omvang van een populatie 376
8.5.5.1 Wettelijke belangen voor het beperken van de omvang van een populatie 378
8.5.5.2 Belangrijke of ernstige schade aan gewassen en veehouderijen 379
8.5.5.3 Bescherming van/schade aan flora en fauna 381
8.5.6 Opdracht met gedoogplicht (waaronder de bestrijding van exoten en verwilderde dieren) 382
8.6 Gebruik van middelen en methoden voor het vangen of doden van dieren 384
8.7 Gebruik van het geweer 385
8.8 Tegemoetkoming bij schade veroorzaakt door beschermde soorten 386
9 Houtopstanden 387
9.1 Inleiding 387
9.2 Toepassingsgebied 388
9.2.1 Definitie van houtopstand 388
9.2.2 Zelfstandige eenheid 390
9.2.3 Houtopstanden op erven of in tuinen 391
9.2.4 Bomen en struiken geteeld voor fruit, noten of vruchten 392
9.2.5 Aanleg en het onderhoud van brandgangen 393
9.2.6 Populieren en wilgen langs (water)wegen en landbouwgronden 394
9.2.7 Knotpopulieren en knotwilgen 394
9.2.8 Rijbeplanting 395
9.2.9 Dunnen 396
9.2.10 Vellen 396
9.3 De bebouwingscontour houtkap 396
9.4 Beperking bevoegdheid gemeenten? 397
9.4.1 Mogelijke wijziging Bal 399
9.4.2 Consequenties voor gemeenten 399
9.5 Activiteiten van nationaal belang 400
9.6 Meldplicht 401
9.7 Kennisgeving van meldingen en maatwerkvoorschriften 402
9.8 Het kapverbod 402
9.9 Ontheffing verplichte wachttijd 405
9.10 De herbeplantingsplicht 405
9.11 Herbeplanting op andere grond 406
9.11.1 Boskern 407
9.12 Uitzonderingen op de meld- en herbeplantingsplicht 407
9.13 Gedragscode vellen en herbeplanten 408
