De titel van het boek Beyond MBA suggereert dat we de MBA-opleidingen maar beter op kunnen doeken. Vraag derhalve aan Huib Broehuis, hebben MBA’s hun tijd gehad? ‘Nee, MBA’s zijn niet waardeloos. Ze doceren zeker zinvolle zaken, maar dat is niet voldoende meer. De focus is er veel te eenzijdig gericht op maar één doel: (veel) geld verdienen. Performance management, efficiency… Maar wat is het ‘doel’, de purpose van de organisatie? Waarom en waarmee voegen bedrijven waarde toe? Veel organisaties zijn de laatste 30 of 40 jaar hun ziel verloren, onder meer dankzij het MBA-denken. Die wil ik helpen terugvinden omdat dat een enorme bron van positieve energie bij klanten en medewerkers oplevert.’ Het MBA-denken heeft ertoe geleid, zo schrijft Broekhuis, dat de aarde wordt uitgewoond, de druk voor medewerkers tot ongekende hoogte wordt opgeschroefd, klanten ontevreden zijn, medewerkers niet betrokken… Het brengt hem tot de stelling dat louter een focus op winst uiteindelijk tot verlies leidt. Broekhuis: ‘Medewerkers worden radertjes in een systeem, talent raakt ondergesneeuwd en klanten zijn een middel. Te veel bedrijven proberen dit te camoufleren door iets aan MVO te doen of klantgerichtheid in de waarden op te nemen. Maar dat is ‘greenwashing’. Het is niet geïntegreerd in de kernactiviteiten van het bedrijf. Het is een misvatting dat bedrijven er alleen maar zijn om geld te verdienen en de overheid maar voor zaken als milieu moet zorgen. Een bedrijf als Shell is groter dan de gehele economie van pakweg Zweden. Het kan toch niet zo zijn dat bedrijven dan niet meer verantwoordelijkheid nemen dan goed te zorgen voor de aandeelhouders? Het is niet zo dat bedrijven belasting betalen als een soort collecte: je betaalt en daarmee is de kous qua verantwoordelijkheid af. De meeste multinationals hebben de power om iets te veranderen. Maar dat wordt op de MBA’s niet geleerd. Ik hoop dat leiders van bedrijven zich meer gaan afvragen wat het effect van hun handelen is. Overigens is leiderschap belangrijk, maar het begint uiteindelijk heel klein bij de mensen zelf. Wat wil jij als individu toevoegen aan deze wereld?’
Weerbarstig
Dat klinkt allemaal mooi, maar is het niet idealistisch? De Action verkoopt veel ‘rotzooi’, maar de winkels puilen uit van de kopers. Elke week wordt er bijna een nieuwe Action-vestiging geopend. Het gaat zelfs slecht met kringloopwinkels omdat mensen liever naar de Action gaan. Over Beyond MBA gesproken…. Is de praktijk niet weerbarstig? Broekhuis: ‘Dat is absoluut waar. Zolang de consument liever plastic rommel koopt dan duurzame producten, is de realiteit dat je ons systeem van focus op winst niet snel zult veranderen. In die zin doe ik in dit boek ook een appèl op de ‘bovenkant van de samenleving’, ‘de leiders die in de positie verkeren om verandering door te voeren’ om na te denken over de vraag: ‘ga ik iets toevoegen aan deze wereld, of ga ik iets aan de aarde onttrekken?’ Ik richt me op die doelgroep omdat leiders in bedrijven en organisaties echt verschil kunnen maken en omdat ik niet zo’n hoge pet op heb van de overheid. Tegelijkertijd zie je dat er ook op consumentengebied steeds meer bewustzijn komt en is er een roep om andere producten en diensten. Kijk maar naar de recente voorbeelden rondom de plofkip, en vijf jaar geleden zaten er geen labels in kleren om te laten zien dat ze niet gemaakt zijn door kinderen. Er gebeurt dus echt wel iets.’ Desondanks ziet de auteur weinig Nederlandse leiders opstaan die het ‘Beyond’ idee omarmen. ‘Maar onder die laag leiders zitten heel veel mensen die het wel snappen maar zich nog teveel door angst laten leiden. Mensen doen nog veel te veel dingen omdat het van ze wordt verwacht.’
Bewustzijn
In Beyond MBA speelt bewustzijn een belangrijke rol. Volgens Broekhuis moeten we holistischer kijken. ‘Wie ben ik en wat wil ik betekenen in dit leven? Beseffen dat we naast een mentaal, emotioneel en fysiek wezen ook een spiritueel wezen zijn. We zijn nog veel te geconditioneerd. Tachtig procent van de mensen kiest een studie omdat vader/moeder dat wilde of iets soortgelijks deed. Zelden wordt een bewuste keuze gemaakt. We zitten in een maalstroom van carrièredenken. Met verbazing kijk ik op het schoolplein naar de vaders en moeders die gestresst kinderen afleveren en vervolgens een uur in de file zitten, het kantoor binnen rennen met een overvolle agenda en ‘s avonds uitgeblust op de bank gaan zitten. Why, vraag ik me dan af?’ In Beyond MBA geeft de auteur een voorbeeld van een bedrijf dat het wel begrepen heeft, die wel Beyond denkt. Patagonia is een bedrijf dat outdoor-kleding verkoopt. Patagonia biedt aan om gebruikte kleding van het merk waar mensen vanaf willen, door te verkopen via E-bay. Broekhuis: ‘Eigenlijk zeggen ze dus: koop niet van ons. Dat lijkt te kannibaliseren op de eigen verkoop, toch heeft het bedrijf sinds die aankondiging betere prestaties geleverd dan ooit. Het merk forceert dat de klant een principiële keuze voor Patagonia maakt. Er is een hele community rond omheen ontstaan. Dat vind ik beyond sales en beyond marketing. Ik zeg ook niet dat geld verdienen vies is. Je moet je alleen afvragen welke waarde je toevoegt als organisatie.’
Beyond-beweging
Enkele jaren geleden, vooruitlopend op het boek is Broekhuis zijn eigen Beyond-beweging begonnen. Hij runt een trainingsbureau (VDS) en een paar jaar geleden concludeerde Broekhuis dat ze nog te veel deden wat klanten vroegen. ‘Ik had de behoefte om een podium te creëren waarop we mensen konden vragen hun inspiratie, kennis en inzichten te delen hoe het anders zou kunnen. Zo experimenteren we zelf met het thema ‘beyond competition’ en zijn we recent met drie concurrenten samen een kantoor gaan delen. Sommige klanten bedien je samen, andere klanten verwijzen we door naar onze collega’s omdat die meer voor de klant kunnen betekenen. Ik ben echt niet roomser dan de paus, maar ik denk echt dat je uiteindelijk klanten voor je wint door verder te kijken dan eigenbelang. Ik ben een realistische idealist, die natuurlijk kijkt naar cash en kosten, maar zich vooral richt op de langere termijn. Met de Beyond-beweging wil ik mensen samenbrengen en inzichten verruimen door over organisatiegrenzen heen te kijken.’ Hij geeft een voorbeeld van beyond sales. ‘Vroeger was sales erop gericht om zoveel mogelijk te verkopen; maakt niet uit wat. En meer was beter. Beyond sales is verbinding maken met je klanten en leveren wat voor hem werkelijk van waarde is. Ook al betekent dat dat je op korte termijn omzet misloopt.’ De auteur vraagt zich hardop af of de MBA’s het gat dat hij signaleert wel kunnen dichten. ‘Ik vraag me af of de MBA’s de omschakeling kunnen maken. Ze zijn gevangen in eenzelfde systeem: MBA’s zijn commerciële bedrijven geworden die zich in hun opleidingen nog primair richten op het winstdenken. In een wereld waarin tijdschriften als Happinez het geweldig doen en de halve bevolking aan yoga of mindfullness doet… We moeten naar een balans groeien. Ik snap ook nooit zo goed waarom we altijd moeten groeien. Een boom groeit ook niet oneindig; we zijn de principes van de natuur ernstig gaan negeren. Ikzelf heb me in de hoogtijdagen van de economie ook schuldig gemaakt aan dat nog grotere huis in de veronderstelling dat de prijzen blijven stijgen. Maar dat kan natuurlijk helemaal niet. En krimp kan ook heel gezond zijn. Als bedrijf zijn we laatste jaren gekrompen, maar ik durf te stellen dat het beter gaat dan ooit omdat we vooral zijn gaan doen waar we écht in geloven. We moeten van hoofd naar hart, van controle naar vertrouwen en van kpi’s naar energie. Een mens is geen nummer maar iemand met talenten. Ik zeg niet dat het boek Beyond MBA alle antwoorden heeft, maar hopelijk zet het wel aan tot nadenken.’
Crowdfunding versus beurs
Terug naar de opening van het boek, naar Peter Bakker. Van de oud PTT Post topman horen we momenteel ook niet veel meer. Leeft de Beyond-gedachte wel of zijn het stiekem gewoon de MBA’s die nog altijd domineren? Broekhuis sluit af: ‘Bakker is nu chairman van World Business Council for Sustainable Development. Misschien horen we in Nederland weinig van hem, internationaal is hij zeker nog actief. Maar de spoeling aan de top is inderdaad dun. De opvolging is schaars. Fyke Sijbesma van DSM is wel een goed voorbeeld. Prachtig hoe DSM is veranderd in de loop der jaren. Maar ik ben bijvoorbeeld wel weer kritisch op Paul Polman van Unilever. Mooi dat Unilever een grote stap zet op het gebied van duurzaamheid, maar het bedrijf verkoopt ook mierzoete ijsjes die bepaald geen positieve bijdrage leven aan het welzijn van mensen. Of de beurs Unilever dwingt om winst te maken? De beurs is een ziek systeem. Ik zie ook steeds minder bedrijven die naar de beurs willen. Kijk naar de groei van crowdfunding en andere alternatieven om aan geld te komen. De focus op alleen maar winst op korte termijn maken is op veel plaatsen al minder aan het worden. Het besef groeit gelukkig dat de focus op winst leidt tot verlies.’¶
Over Ronald Buitenhuis
Ronald Buitenhuis is freelance journalist.
