Koopmans haalt in Niemand is een eiland talloze filosofen aan, zowel in teksten als in inspirerende spreuken. Zo ook Thomas Metzinger, die pleit voor het creëren van een bewustzijnscultuur: een cultuur waarin we onszelf en onze kinderen leren bewust te ervaren, te kijken en te handelen. Een cultuur waarin we onderzoeken hoe we kunnen bijdragen aan het leven van onszelf en de mensen om ons heen. Wat mij betreft de kern van dit boek.
Vier delen
Niemand is een eiland bestaat uit vier delen: leegte, kalmte, vervulling en spanning. In Leegte schetst Koopmans op luchtige en humoristische wijze het ontstaan van de wereld en de mensheid – van Adam en Eva, via Descartes (de geboorte van de denkende mens) en Nietzsche (de geboorte van het individu), tot aan het heden. Via het personage Ben laat hij ons in een lach- of huilspiegel naar onszelf kijken: als op onszelf gerichte, consumerende gelukszoekers.
medestrubbelaar
Nergens in dit eerste deel – en eigenlijk nergens in het boek – is de toon van Koopmans belerend of moralistisch. Sterker nog, hij neemt zichzelf mee in zijn verhaal. Hij is openhartig, doodeerlijk, zelfkritisch en zelfrelativerend. Daarmee wordt hij een sympathieke reisgezel tijdens het lezen en medestrubbelaar in het leven. Hierdoor nodigt hij de lezer uit om liefdevol beschouwend naar zichzelf te kijken.
reflectievragen
Wat hierbij helpt, zijn de reflectievragen die door de tekst heen zijn verweven. Ze komen precies op het juiste moment, namelijk wanneer je door de theorie tot een bepaald inzicht bent gebracht. Qua vorm en structuur is het boek verfijnd vormgegeven en helder opgebouwd: goed uitgelichte theorieën, veel tastbare voorbeelden en een duidelijke inleiding en samenvatting per hoofdstuk.
conditioneringen
Het tweede deel, Kalmte, gaat over zelfbewustzijn. Hoe wordt onze waarneming gekleurd door conditioneringen, voorbeeldgedrag en herinneringen uit het verleden? Dit deel draait om zelfacceptatie en laat zien hoe zelfbewustzijn en zelfacceptatie essentiële voorwaarden zijn voor een congruent leven. Dit laatste gaat over herkenbaar jezelf zijn in alle rollen die je in je leven vervuld.
Vergissing van Maslow en Berne
Het derde deel, Vervulling, snijdt een van de kernpunten van het boek aan: ons collectieve succes als mensheid heeft geleid tot een steeds grotere individualisering. Net als het personage Ben in het eerste deel, zijn we vooral druk met onszelf. Verfrissend vond ik het hoofdstuk De vergissing van Maslow en Berne. Zowel de piramide van Maslow als de Transactionele Analyse (TA) van Berne lijken zelfrealisatie en autonomie als ultieme levensdoelen te beschouwen. Maslow kwam hier in zijn latere werk op terug, maar Berne reflecteerde hier nauwelijks op, mogelijk vanwege zijn vroege overlijden. Ik vind het krachtig dat Koopmans, die diep geworteld is in de TA, juist deze ‘vergissing’ als een van de uitgangspunten van zijn boek neemt.
Transactionele Analyse
Dit brengt mij op een ander belangrijk punt: het boek bevat een duidelijke TA-verhaallijn. Gezien Koopmans’ achtergrond is het logisch dat hij de inhoud koppelt aan TA-concepten. Soms maakt dit dingen helderder, maar door de koppeling aan (varianten van) het OVK-model wordt het af en toe complex. In bepaalde passages had de schrijver ook zonder TA-termen bepaalde inzichten kunnen verduidelijken. Dit is het enige kritische punt dat ik kan bedenken.
ethische ontmoeting
In het derde deel introduceert Koopmans ook het concept van de ‘ethische ontmoeting’ – wat mij betreft een van de meest waardevolle principes uit het boek. In zo’n ontmoeting zie je vanuit liefde en geweten zowel het unieke van jezelf als van de ander in een specifieke situatie. Vanuit het ervaren van je eigen kwetsbaarheid en het voelen van de kwetsbaarheid van de ander kun je betekenisvol zijn en waardig handelen. Deze grote begrippen weet Koopmans behapbaar en toepasbaar te maken. Dat is de kracht van het boek: grote (filosofische) principes terugbrengen naar de menselijke maat – jouw menselijke maat.
Het laatste, korte deel, Spanning, gaat over de voortdurende dynamiek van het leven. Alles is in beweging, gestuurd door tegengestelde krachten die met elkaar verbonden zijn. Hoe ga je om met deze spanning in jezelf en in relaties met anderen?
Dit heerlijke boek opent minimaal je denken, zet aan tot reflectie en geeft je misschien zelfs (het begin van) het antwoord op de vraag: Wie wil jij zijn in jouw wereld?
Over Ward Grootens
Ward Grootens is Trainer en Coach op het gebied van (Persoonlijk) Leiderschap. Daarnaast is hij auteur en Podcast-host. In zijn werk put hij uit zijn achtergrond in oa HRM, Organizational Behavior Management, Systemisch Werk en Neuro Linguïstisch Programmeren. Hij brengt door middel van zijn werk zowel individuele leiders als organisaties in beweging.
