Ging Karssings vorige boek, De oplossing is het probleem niet, met name over de analyse van het probleem van compliance, ethiek en integriteit, in dit boek geeft hij praktische oplossingen op dit gebied. En denk niet dat dit uitmondt in controle-obesitas (nog meer regels, systemen en instituten)! Nee, Karssing neemt het ‘Morele Kompas’ als uitgangspunt en werkt uit hoe je daar handen en voeten aan geeft. Het komt uiteindelijk neer op de integriteit van het management èn de compliance officer van een bedrijf, en op communicatie. Iedereen heeft een moreel kompas, het gaat om de moed het te gebruiken bij beslissingen.
Het boek bestaat uit een Inleiding en 4 delen: Oordelen, Doen, De compliance officer en Wij-waarden, in totaal 17 hoofdstukken die al eerder als separate artikelen zijn verschenen maar bijzonder goed op elkaar aansluiten. De inhoud varieert van filosofisch via theoretisch naar puur praktisch. Zo’n praktisch hoofdstuk gaat over het morele intervisiemodel, waarbij hij gebruik maakt van de gevolgen-ethiek van Bentham (minimaliseer de schade en maximeer het welzijn aan anderen) en de beginsel-ethiek (doe datgene wat in overeenstemming is met je principes). Een ander praktisch hoofdstuk gaat over het geven van (compliance) workshops en hoe om te gaan met weerstand. ‘Zijn wij niet integer dan?’ of ‘Waarom begin je niet met de top?’.
Een interessant en heel herkenbaar hoofdstuk gaat over alle manieren waarop wij ons morele kompas kunnen uitschakelen: Zelfrechtvaardiging (er is een ‘hoger doel’, denk aan de kruistochten), Verhullend taalgebruik bezigen (vrijheidsstrijders als het over terroristen gaat), Gunstige vergelijkingen maken (onze woekerpolissen zijn niet zo erg als die van die andere bank), Verleggen van verantwoordelijkheden (Befehl ist Befehl), Verwateren van verantwoordelijkheden (ik ben maar een klein radertje in het geheel), Ontmenselijking van slachtoffers (de Nazi’s noemden Joden: ratten, maar denk ook aan de ‘probleemdossiers’ bij Bijzonder Beheer), Schuld bij slachtoffers neerleggen (ze vroeg erom met dat korte rokje) en Bagatelliseren van de gevolgen (het was maar één keer). Dat het zo makkelijk is, wil niet zeggen dat je je maar moet neerleggen bij je uitgeschakelde morele kompas, is de boodschap van Karssing.
De schrijfstijl is informeel, wat een heerlijke luchtigheid geeft aan dit toch wel formele onderwerp. Een hoofdstuk begint als volgt: ‘Edgar, jij ongelikte beer!’ Ook is gevarieerd tussen een interview (voor de Inleiding), een tweegesprek tussen de schrijver en mede-auteur Ruud van der Mast, een fictieve discussie tussen ‘de koopman’ en ‘de dominee’ over belastingontwijking, bespiegelingen aan de hand van citaten van filosofen, en een bijdrage van drie praktijkmensen. Al met al een heel prettig, leesbaar boek. Fijn zijn ook de uitgebreide verwijzingen naar de literatuur op dit gebied, ik kreeg echt zin om deze boeken óók te lezen, zoals Kop dicht, mond open van Mark Blok over corporate silence, Een voor allen, allen voor een van Simon Sinek en De plakfactor van Chip en Dan Heath.
Die Plakfactor wordt gebruikt in een hoofdstuk over effectief communiceren: hoe zorg je ervoor dat je (als compliance officer) een overtuigend verhaal houdt, en niet ten prooi valt aan de Vloek van Kennis. Die vloek werkt als volgt: in een experiment uit 1990 werden proefpersonen in twee groepen verdeeld: de ‘kloppers’ moesten een bekend liedje op tafel kloppen (bijvoorbeeld Happy Birthday to You) en de luisteraars moesten het liedje raden. De kloppers hadden ingeschat dat 50% van het geklop juist geraden zou worden. Na 120 geklopte liedjes bleek maar 3% geraden te zijn. Als klopper hoor je het liedje in je hoofd, en kun je je niet voorstellen dat een luisteraar alleen een soort bizarre Morse-code hoort. Zijn de compliance-procedures wel begrijpelijk voor een leek? Een compliance officer moet dus vooral een goede ‘vertaler’ zijn.
Ik vond dit boek dus heel goed, maar ik heb ook een verbeterpuntje voor de volgende druk. Ik heb een hekel aan het ‘dat heb ik al gelezen’-gevoel, wat mij even bekroop bij hoofdstuk 8 en 9. Hier gaat Karssing in op Morele moed en verwijst hij in beide hoofdstukken naar zijn morele helden Socrates, Martin Luther King, Gandhi en Mandela. Helaas liep het met deze heren niet zo goed af: doodstraf, vermoord, 26 jaar gevangenisstraf. Dat is door de herhaling goed tot me doorgedrongen, evenals de wijsheid van Aristoteles: je leert moedig te zijn door moedig te zijn. Maar misschien kan dat ook niet vaak genoeg herhaald worden!
Is dit boek alleen voor compliance officers? Nee zeker niet! Als financiële professionals hebben we vaak genoeg te maken met integriteitsdiscussies, zoals het eerdergenoemde belastingontwijkingsdilemma: goed voor de organisatie, niet goed voor de maatschappij. Dat gaat ook op voor duurzaamheidsdiscussies (CO2-uitstoot bijvoorbeeld) en allerlei andere dilemma’s. Daarom heeft vrijwel iedere professional en manager baat bij het lezen van het boek, want Karssings oplossingen zijn zeer breed toepasbaar. Neem alleen al zijn voorbeeld over storytelling: je kunt een powerpoint maken en vertellen dat uit je medewerkerstevredenheidsonderzoek blijkt dat dat 37% van de medewerkers weet waar de organisatie voor staat, 20% daar enthousiast over is, ook 20% een relatie kon leggen tussen zijn eigen doelen en die van de organisatie, 15% zich gesteund voelt door de organisatie en 20% de organisatie vertrouwt. Dat is allemaal erg abstract. Je kunt ook zeggen: stel dat dit een voetbalploeg was. Dan weet maar 4 van de 11 spelers welk doel van hun is, 2 van de 11 kan dat iets schelen, 2 van de 11 weten welke positie zij spelen en 9 van de 11 spelen tegen de eigen ploeggenoten in plaats van de tegenstander. Ik lachte hierbij hardop en weet zeker dat ik dit kan gebruiken!
Elly Stroo Cloeck is specialist op het gebied van GRC en Internal Audit. Daarnaast schrijft ze samenvattingen en recensies van managementboeken.
Over Elly Stroo Cloeck
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
