Als de oplossing het probleem is - 'Zeker relevant'

Edgar Karssing geeft in vervolg op een eerder boek De oplossing is het probleem niet! aan dat compliance met een moreel kompas meer is dan het kaal handelen volgens wet en regelgeving. Je moet ook integer handelen. Dit wordt in het boek geïllustreerd met casuïstiek rondom taxplanning. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen belastingontduiking en belastingontwijking. Waarbij de eerste verschijningsvorm illegaal is. De tweede niet. Maar is het moreel wel acceptabel om deze laatste variant te kiezen? Steeds vaker zien we deze discussie. Denk bijvoorbeeld aan de publieke opinie over de bankensector. Steeds vaker ontstaat de discussie: het mag wel maar is het ook wenselijk, is het billijk en is het maatschappelijk te verantwoorden?

De ondertitel ‘Compliance met een moreel kompas’ vormt de basis van het boek. Compliance met een moreel kompas is te zien als naleving van wet- en regelgeving waarbij aandacht bestaat voor de vraag: past het handelen binnen de geest van de wet? Dus breder dan alleen het naleven van de letter van de wet. Daar komt de ethiek en het morele kompas om de hoek kijken. Dit morele kompas is bovendien steeds vaker onderwerp van debat als het gaat om bijvoorbeeld maatschappelijk verantwoord ondernemen. Een relevant thema dus dat de aandacht vraagt. Zeker wanneer individualisme steeds vaker hoogtij viert.

Karssings’ boek Als de oplossing het probleem is beschrijft in vier delen de dilemma’s en een aantal oplossingsrichtingen. Deze delen zijn:

Deel 1: Oordelen

Deel 2: Doen

Deel 3: De Compliance officer

Deel 4: Wij-waarden

Deel 1 beschrijft het begrip integriteit. Integriteit kent volgens Karssing een drietal uitgangspunten: zorgvuldig, standvastig en uitlegbaar. Maar hoe kan je dit begrip laden en op welke wijze kunnen afwegingen gemaakt worden? Daarvoor komt het morele intervisiemodel aan bod. Dat model bestaat uit een zevental stappen en geldt als handvat voor het afwegen van vraagstukken. Deze stappen zijn:

1. Welke beslissingen moet ik nemen?

2. Wie zijn mijn belanghebbenden?

3. Wat zeggen de beroepsregels, bedrijfscodes, of andere bindende voorschriften?

4. Wat zijn de argumenten voor beide handelingsalternatieven?

5. Wat is de conclusie?

6. Wat kan ik doen om de schade te beperken, die mogelijk ontstaat door mijn beslissing?

7. Sta ik achter mijn keuze? Doe ik het ook?

Het model is een theoretisch denkkader. De toepassing valt of staat met het kritisch blijven nadenken en te durven reflecteren op de potentiële vraagstukken aan de hand van het model.

Na behandeling van het model gaat het boek in op morele ontkoppeling. Kort gezegd hoe gaan we om met ons moreel kompas? Aan de orde komen redenen en motieven die het voor organisaties en individuen verklaarbaar maken en voor zichzelf vergoelijken dat we handelen zoals we handelen. Vaak wordt gezegd ‘een ander doet het ook, dus…’ of ‘we moeten wel om…..’

Het tweede deel van het boek – Doen – beschrijft randvoorwaarden die aanwezig moeten zijn om het morele kompas aan te scherpen dan wel meer bespreekbaar te krijgen. Er komt een viertal onderwerpen aan bod:

- Morele moed

- Aanspreken en aangesproken worden

- Excuses maken en

- Werken aan een vrijmoedige cultuur

Deze onderwerpen moeten allen bijdragen aan een veiliger omgeving waarbinnen dilemma’s en observaties bespreekbaar zijn en blijven.

Het derde deel gaat over de compliance officer. Hier beschrijft Karssing de bijzondere rol en positie van deze functionaris. De wijze waarop deze gezag moet krijgen, hebben en houden. Beschreven wordt de spagaat waarin de compliance officer regelmatig kan verkeren. Daarbij worden tips gegeven om de effectiviteit van de compliance officer te vergroten. En hoe je in gesprek moet gaan met de business. En niet sec moet acteren vanuit het formele kader: de regels. Dan ontstaat weerstand. Je bent niet de politieagent maar het vertaalbureau dat inzicht verschaft in het waarom van toepassen en gebruiken van regels voor de business.

Het laatste deel van zijn boek gaat over vriendschap en Wij-waarden. Zoals de Kassing zelf al aangeeft staat het laatste deel van het boek enigszins los van hetgeen eerder is geschreven.

Persoonlijk ben ik van mening dat de onderlinge delen van het boek nog meer met elkaar in relatie zouden mogen staan. Karssing geeft met name in eerste deel interessante inzichten en beschouwingen over het morele kompas en hoe je hiermee om kan gaan. Gelet op de maatschappelijke discussies is Als de oplossing het probleem is zeker relevant om kennis van te nemen. Het handelen en beschouwen van thematieken op basis van het morele intervisiemodel is relevant voor allen die dagelijks besluiten nemen en zich hierover moeten en willen verantwoorden.

Frank van Kuijck is een zeer gedreven onafhankelijk en zelfstandig professional in zowel audit en advies voor de public sector. Hij is kritische sparringpartner voor toezichthouders, bestuurders en organisatie om te helpen deze naar een hoger plan te krijgen. Specifieke aandachtsgebieden naast audit en verslaggeving zijn governance, control, risicomanagement en bedrijfsvoering. Deze laatste ook vanuit de specialisatie als operational auditor. Hij heeft een achtergrond als Partner in de audit en adviespraktijk bij Deloitte, is Voorzitter van RJ Werkgroep 645 - woningcorporaties en Docent Auditing aan de UVT Tilburg.